Luật bảo hiểm xã hội quy định về chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội; quyền và trách nhiệm của người lao động, của cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH); tổ chức BHXH; quỹ BHXH; thủ tục thực hiện BHXH và quản lý nhà nước về BHXH.

Ngoài quy định chung về quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến chính sách, chế độ BHXH, Luật quy định cụ thể quyền, trách nhiệm của người lao động, người sử dụng lao động và tổ chức BHXH. Như vậy, việc thực hiện các chế độ BHXH, trách nhiệm không chỉ ở tổ chức BHXH mà còn thuộc cả người lao động và người sử dụng lao động theo quy định của pháp luật về BHXH.

Xét ở góc độ giải quyết các chế độ BHXH, Luật BHXH quy định cụ thể về thủ tục hồ sơ giải quyết hưởng các chế độ BHXH. Đồng thời quy định cụ thể trách nhiệm trong việc thực hiện chế độ BHXH đối với người lao động.

Khi có phát sinh hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn, người sử dung lao động (SDLĐ) có trách nhiệm hướng dẫn người lao động hoặc thân nhân người lao động lập hồ sơ theo quy định và tiếp nhận hồ sơ từ người lao động hoặc thân nhân người lao động (trong trường hợp người lao động đang đóng BHXH), kiểm tra và hoàn thiện hồ sơ đối với từng người lao động để giải quyết và chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe cho người lao động hoặc thân nhân người lao động. Hàng tháng hoặc hàng quý lập hồ sơ đề nghị quyết toán kinh phí đã chi với cơ quan BHXH nơi đơn vị SDLĐ đóng BHXH và thực hiện lưu trữ hồ sơ theo quy định.

Đối với các chế độ tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất, người SDLĐ có trách nhiệm hướng dẫn người lao động (đang đóng BHXH) lập hồ sơ theo quy định, giới thiệu người lao động đang đóng BHXH ra Hội đồng Giám định Y khoa để giám định mức suy giảm khả năng lao động làm căn cứ hưởng chế độ hưu trí hoặc trợ cấp tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp do tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp lần đầu (bao gồm cả người lao động đã nghỉ việc nhưng trong thời gian làm việc bị tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp). Tiếp nhận hồ sơ từ người lao động để hoàn thiện theo quy định, chuyển hồ sơ của người lao động đến cơ quan BHXH nơi người SDLĐ đóng BHXH; tiếp nhận hồ sơ bổ sung đề nghị điều chỉnh mức hưởng hoặc giải quyết lại chế độ BHXH của người lao động thuộc đơn vị. Tiếp nhận hồ sơ đã được giải quyết từ cơ quan BHXH để trả cho người lao động hoặc thân nhân người lao động theo quy định.

Khi lập hồ sơ giải quyết chế độ hưu trí đối với đối tượng nghỉ hưu trước tuổi do tinh giản biên chế theo quy định tại Nghị định số 132/2007/NĐ-CP ngày 08/8/2007 hoặc sắp xếp lại công ty Nhà nước theo quy định tại Nghị định số 110/2007/NĐ-CP ngày 26/6/2007 của Chính phủ, thì ngoài hồ sơ theo quy định của Luật BHXH, phải kèm theo Danh sách người lao động nghỉ hưu trước tuổi được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Để người lao động được hưởng lương hưu đúng thời điểm quy định, người SDLĐ có trách nhiệm chuyển hồ sơ đến cơ quan BHXH trong tháng trước liền kề với tháng người lao động đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí.

Cơ quan BHXH có trách nhiệm hướng dẫn người lao động (kể cả người lao động đã nghỉ việc bảo lưu thời gian đóng BHXH) và người SDLĐ lập hồ sơ giải quyết các chế độ BHXH. Tiếp nhận hồ sơ từ người lao động, thân nhân người lao động, người SDLĐ; tiến hành kiểm tra, đối chiếu về số lượng, tính pháp lý của hồ sơ, đảm bảo đủ và đúng quy định. Trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ, chưa hoàn chỉnh hoặc không đảm bảo tính pháp lý thì phải hướng dẫn cụ thể, rõ ràng nội dung các giấy tờ cần bổ sung. Thực hiện quyết toán các chế độ BHXH ngắn hạn (ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe), trả hồ sơ đã được duyệt và thông báo quyết toán chi các chế độ BHXH cho đơn vị SDLĐ; thực hiện giải quyết các chế độ tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất, BHXH một lần; điều chỉnh mức hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH cho người lao động; xác nhận vào sổ BHXH theo quy định về nội dung đã hưởng chế độ tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp, chế độ hưu trí và chế độ tử tuất; lập, thống kê hồ sơ, quản lý và lưu trữ theo quy định. Thực hiện các nội dung khác theo quy định của Pháp luật.

Như vậy, để đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của người lao động tham gia BHXH được đầy đủ, chính xác, kịp thời, đúng quy định, phải có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa người lao động, người sử dụng lao động (SDLĐ) và tổ chức BHXH. Bên cạnh đó, các cấp ủy, chính quyền địa phương tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo về công tác BHXH; cơ quan chức năng liên quan như cơ quan Lao động – Thương binh và Xã hội, Tổ chức Công đoàn cùng với cơ quan BHXH phối hợp đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến (trực tiếp và trên các phương tiện thông tin đại chúng) các chính sách, chế độ BHXH với người SDLĐ và người lao động để họ hiểu được, nắm được các chính sách, chế độ BHXH, qua đó sẽ tự bảo vệ quyền lợi của mình hoặc kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho họ.

Thực hiện tốt các chế độ BHXH cho người lao động, góp phần đảm bảo chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước, có ý nghĩa quan trọng cho sự ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội và sự phát triển bền vững.