Chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH trực tiếp, tận tay đối tượng là một trong những nguyên tắc quan trọng của cơ quan BHXH. Nguyên tắc này được quy định xuyên suốt trong quá trình thực hiện nhiệm vụ chuyên môn từ khi ngành BHXH mới được thành lập cho đến nay và được thể hiện rõ trong nhiều văn bản của Ngành. Gần đây nhất là Quyết định số 845/QĐ-BHXH ngày 18/6/2007 của BHXH Việt Nam quy định: “ BHXH tỉnh, huyện thực hiện chi trả trực tiếp hoặc ủy quyền cho người sử dụng lao động, đại diện chi trả xã, phường, thị trấn, ngân hàng cung ứng dịch vụ tài khoản ATM để chi trả các chế độ BHXH cho đối tượng; phải đảm bảo chi trả kịp thời, đầy đủ theo đúng chế độ chính sách BHXH của Nhà nước”.

Bên cạnh đó, QĐ 845/QĐ-BHXH cũng quy định rõ: Giấy chứng nhận lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hàng tháng do cơ quan BHXH cấp cho đối tượng hưởng không có giá trị để cầm cố, thế chấp.

Quy định là vậy, nhưng thực tế trong thời gian qua, tình trạng đối tượng thế chấp, cầm cố sổ lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng đã xảy ra tại một số nơi trên địa bàn, thậm chí còn phát sinh nhiều vấn đề phức tạp khác. Đối với các trường hợp nhận tiền trợ cấp 1 lần, QĐ 845/QĐ-BHXH quy định: người nhận tiền khi đến nhận tiền phải xuất trình giấy CMND nhưng trong trường hợp nhận lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng người nhận tiền chỉ cần xuất trình sổ lĩnh lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hàng tháng, không phải xuất trình thêm loại giấy tờ nhân thân nào. Điều đó cũng giúp cho đối tượng thuận tiện hơn khi đi nhận lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng nhưng cũng chính là kẻ hở cho người khác đi nhận tiền thay đối tượng được dễ dàng, khó bị phát hiện.
 

Chi trả tại BHXH tỉnh

Trong trường hợp đại diện chi trả là cán bộ cơ sở tại địa phương thì có thể nắm rõ được các đối tượng nhận lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng (vì họ sống cùng khu dân cư, có quan hệ quen biết gần gũi nhau). Còn cán bộ BHXH chi trả trực tiếp thì với số lượng đối tượng chi trả lớn, mỗi tháng chi một lần, thời gian gặp gỡ đối tượng lại ít. Do đó, làm thế nào để nắm rõ từng đối tượng, chi đúng cho người đứng tên trong sổ, quản lý chặt chẽ đối tượng là yêu cầu đặt ra đối với từng người cán bộ làm công tác chi trả.

Đơn cử tại thành phố Pleiku, hàng tháng mỗi cán bộ BHXH phải chi trả cho gần 300 đối tượng trên địa bàn. Do đó, nhớ rõ từng đối tượng cũng như phát hiện ra việc đối tượng nhận tiền không đúng tên trong sổ hoặc các vi phạm khác cũng không dễ dàng gì.

Lợi dụng kẽ hở trong quy định, đối tượng đã mang sổ lĩnh lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng đi cầm cố, thế chấp. Người nhận sổ cầm cố, thế chấp hàng tháng đến nơi chi trả tiền “qua mặt” cán bộ BHXH “vô tư” nhận tiền. Tình trạng này nếu cứ tiếp diễn sẽ phát sinh nhiều vấn đề tiêu cực khác (như việc lạm dụng thẻ BHYT) cũng như các nội dung đơn khiếu nại, tố cáo cũng từ sự quy định lỏng lẻo này mà ra.

Việc chi trả - nhận lương hưu, trợ cấp BHXH là một giao dịch dân sự giữa bên chi trả là cơ quan BHXH (hoặc người đại diện chi trả) và bên nhận là người hưởng chế độ. Tuy nhiên, việc quản lý chặt chẽ đối tượng chi trả trên địa bàn là trách nhiệm của BHXH các huyện, thị xã, thành phố. Do đó, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ chi trả, nên chăng BHXH các huyện cần thường xuyên tổ chức triển khai các biện pháp, phương thức quản lý đối tượng chặt chẽ như kiểm tra, đối chiếu định kỳ giấy tờ nhân thân của đối tượng khi đến nhận lượng hưu. Phối hợp thường xuyên cán bộ hộ tịch, trưởng thôn, làng để nắm rõ, phát hiện sớm các biến động trong đối tượng… Có như thế mới làm tốt công tác quản lý được đối tượng chặt chẽ, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc chi trả “ trực tiếp, tận tay” cho đối tượng theo yêu cầu của Ngành.