Thanh tra- kiểm tra là một chức năng không thể thiếu trong hoạt động quản lý Nhà nước. Thông qua hoạt động này giúp cho người quản lý thấy được hiệu quả của các quyết định quản lý, chấn chỉnh những hành vi sai lệch của người thi hành công vụ. Đồng thời, giúp cho người quản lý nhận biết và đánh giá được quá trình đổi mới nhằm hoàn thiện, điều chỉnh, nâng cao nội dung và chất lượng điều hành công tác quản lý của mình.

Kiểm tra bảo hiểm xã hội (BHXH) là hoạt động kiểm soát, xem xét, đánh giá việc tổ chức thực hiện các chế độ chính sách về BHXH, quản lý và sử dụng các nguồn tài chính thu, chi BHXH của các tổ chức, đơn vị và cá nhân, các cơ sở KCB, do Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, Giám đốc BHXH các tỉnh, thganhf phố trực thuộc TW hoặc các cơ quan quản lý có thẩm quyền thực hiện theo một trình tự, thủ tục quy định của pháp luật, nhằm ngăn ngừa và xử lý kịp thời những sai phạm về chế độ chính sách, tài chính BHXH. Đồng thời, sớm phát hiện những thiếu sót, sơ hở trong chế độ chính sách, cơ chế quản lý, kiến nghị với các cơ quan có thẩm quyền điều chỉnh, khắc phục và nâng cao hiệu lực quản lý, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động và người tham gia BHXH, BHYT.

Từ quan điểm trên cho thấy mục đích của hoạt động kiểm tra BHXH là phát huy nhân tố tích cực, phòng ngừa và đấu tranh xử lý sai phạm. Đồng thời đánh giá hiệu quả của các quyết định trong quản lý, kịp thời phát hiện những bất cập lỗi thời để sửa đổi, bổ sung kịp thời các chế độ chính sách và các quy định của pháp luật.

Vì thế, mục tiêu của hoạt động kiểm tra không coi trọng việc xử lý. Những phát hiện sai phạm chỉ là những minh chứng kẽ hở trong quản lý để điều chỉnh, sửa đổi chính sách và cơ chế quản lý.

Chủ thể của hoạt động kiểm tra có thể đa dạng, phong phú và nhiều thành phần cùng tham gia hoặc là hoạt động tự kiểm tra của chính đơn vị nhằm tham mưu giúp lãnh đạo đơn vị kiểm tra thực hiện việc chấp hành các quyết định quản lý và điều chỉnh các quyết định để đạt hiệu quả cao trong quản lý.

Tuy nhiên, theo quy định thẩm quyền tổ chức, chỉ đạo hoạt động kiểm tra trong hệ thống BHXH Việt Nam là Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam và Giám đốc BHXH các tỉnh, thành phố trực thuộc TW thực hiện thực hiện theo một trình tự, thủ tục quy định của pháp luật. Người kiểm tra phải chịu trách nhiệm trước người ra quyết định kiểm tra (thủ trưởng đơn vị) về những kết luận và kiến nghị của mình và có quyền bảo lưu ý kiến kết luận đó. Song, quyết định kết luận xử lý cuối cùng là của người ra quyết định kiểm tra.