Thời báo Hoa nam Buổi sáng ngày 17/6 đưa tin, các nhà lãnh đạo châu Âu sẽ chính thức khởi động dự án máy bay chiến đấu thế hệ mới vào hôm nay, trong bối cảnh các nhà phân tích cảnh báo rằng các lực lượng không quân của lục địa này đang này càng lép vé với ngành công nghiệp quốc phòng của Mỹ và không lâu nữa là Trung Quốc, vốn đang ngập trong những khoản tiền đầu tư lớn.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm nay sẽ tham gia lễ khai mạc Triển lãm Hàng không Paris, nơi các bộ trưởng quốc phòng của Pháp, Đức và Tây Ban Nha sẽ ký thỏa thuận khung hợp tác cho Hệ thống máy bay chiến đấu tương lai (FCAS).

Máy bay mới là một phần trong nỗ lực lớn hơn nhằm gắn kết sức mạnh quân sự của châu Âu và giảm sự phụ thuộc vào khí tài của Mỹ. Dự án cũng bao gồm cá tên lửa hành trình và máy bay không người lái.

Đứng đầu dự án là Airbus và tập đoàn hàng không Dassault của Pháp, vốn đặt mục tiêu cho máy bay mới cất cánh vào năm 2040. Các quốc gia khác cũng có thể ký kết dự án.

Nhưng máy bay trên giờ đây cũng có đối thủ ngay trên “sân nhà” - dự án máy bay chiến đấu tàng hình Tempest của Anh mà Italy và Hà Lan cũng đã tham gia.

Chi tiêu quốc phòng thua xa Mỹ và Trung Quốc

Chi tiêu dành cho quốc phòng của châu Âu vẫn thấp hơn nhiều so với Mỹ, cũng như Trung Quốc, quốc gia đã không giấu giếm tham vọng tăng cường sức mạnh quân sự.

Các công ty châu Âu cũng đang đối mặt với các đối thủ Mỹ mạnh hơn nhiều, mà đáng chú ý là sự hợp nhất của 2 công ty đình đám Raytheon và United Technologies được công bố hồi đầu tháng này.

“Có sự mất cân đối ngày càng tăng giữa cách mà châu Âu đang xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng, hàng không và vũ trụ, và cách thức đang xảy ra tại 2 khối đang thách thức nó là Mỹ và Trung Quốc”, Philippe Plouvier, từ tập đoàn tư vấn Boston tại Paris, nhận định.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thúc đẩy tăng chi phí quốc phòng lên mức cao chưa từng có trong năm nay, 700 tỷ USD, so với mức 200 tỷ vào năm 2002.

Đó có cú hích đối với các công ty dẫn đầu trong ngành quốc phòng của Mỹ như Lockheed Martin, Northrop Grumman và General Dynamics, đó là chưa kể tới tập đoàn Raytheon-UTC trong tương lai.

Trung Quốc cũng đang đầu tư rất mạnh, trở thành nước chi tiêu cho quốc phòng lớn thứ 2 thế giới trong năm ngoái với khoảng 250 tỷ USD.

Hãy làm phép so sánh, 5 quốc gia lớn nhất châu Âu - gồm Đức, Pháp, Anh, Italy và Tây Ban Nha - chi tổng cộng 200 tỷ USD cho quốc phòng hồi năm ngoái, theo các nhà phân tích của hãng IHS Markit.

Trong khi các công ty châu Âu đã và đang lớn mạnh, như việc hãng chế tạo thiết bị Safran mua  Zodiac Aerospace lại, nhưng phần lớn là tập trung vào các dự án máy bay chở khách. Ví dụ như Airbus đã củng cố các tham vọng nghiên cứu và phát triển để ủng hộ việc tăng cường nâng cấp các máy bay chở khách A320.

“Triển vọng về một số dự án lớn đang thúc đẩy các công ty tìm kiếm các cơ hội mới… để chống lại sức ép về giá cả” và khuyến khích các vụ sát nhập và mua lại, Nicolas Beaugrand, một chuyên gia hàng không của Alix Partners, nói.

Nhưng việc tìm kiếm một đối thủ nặng ký để cạnh tranh với các hãng khổng lồ quốc phòng của Mỹ không phải dễ. Airbus và BAE Systems từng cố gắng sát nhập vào năm 2012 để tạo ra một công ty lớn với việc cân bằng các hoạt động thương mại và quốc phòng, nhưng sự phản đối từ Đức đã ngáng đường thỏa thuận này.

Và cũng có mối đe dọa từ sự cạnh tranh mới nổi của Trung Quốc.

Dù các công ty hàng không vũ trụ nội địa của Trung Quốc có thể phải mất 1 thập niên nữa hoặc hơn mới có thể trở thành mối đe dọa trong lĩnh vực quốc phòng nhưng các kế hoạch phát triển lâu dài về công nghệ mới khiến các công ty châu Âu không thể chờ đợi.

Các nhà phân tích cũng chỉ ra một vấn đề khác cản trở các công ty châu Âu là nguồn vốn đầu tư để phát triển các công nghệ mới.

“Nếu bạn không có vốn, bạn sẽ không thể hiện đại hóa, điều đó đồng nghĩa với việc giảm khả năng nghiên cứu hoặc chuyển đổi kỹ thuật số, do đó bạn không chuẩn bị tốt cho tương lai”, chuyên gia Plouvier nói.

Các công ty châu Âu cũng thường phải chấp nhận lợi nhuận thấp trong các dự án quốc phòng, đặc biệt là khi các quốc gia EU thường tranh cãi về việc nên chi bao nhiêu khi các dự án bị vượt ngân sách.

Ví dụ như với dự án máy bay vận tải quân sự A400M, Airbus đã phải đàm phán với các chính phủ trong suốt 2 năm trước khi ngừng chương trình do các khó khăn về sản xuất.

“Bạn không thấy điều đó tại Mỹ. Tất cả các chương trình đều vượt ngân sách, nhưng các công ty vẫn có lợi nhuận 15%”, ông Plouvier nói.

Các công ty Mỹ cũng có thể sử dụng tiền từ các doanh nghiệp quân đội để giúp giảm giá thiết bị hàng không vũ trụ thương mại, khiến các đối thủ châu Âu càng thêm áp lực.

“Điều đó có nghĩa là các công ty châu Âu duy trì nền tảng công nghiệp của họ không phải từ lĩnh vực quốc phòng mà từ lĩnh hàng không thương mại. Chúng ta đang đứng chỉ trên một chân, trên ngành công nghiệp thương mại”, ông Plouvier nói thêm.