Như chúng ta biết Luật bảo hiểm xã hội (BHXH) đã quy định để người lao động được hưởng đầy đủ, kịp thời các chế độ BHXH thì chủ sử dụng lao động và người lao động phải đóng đầy đủ BHXH theo quy định. Thế nhưng trong thời gian qua trên thực tế ở tỉnh Gia Lai có nhiều đơn vị chưa thực hiện tốt điều này. Theo thống kê tính đến cuối năm 2009 có 297 đơn vị đang tham gia BHXH còn nợ tiền đóng BHXH. Thời gian nợ lại kéo dài: 141 đơn vị nợ đóng từ 3 đến 6 tháng; 42 đơn vị nợ từ 7 – 12 tháng; 18 đơn vị nợ 13 – 24 tháng. Nếu phân tích tỷ lệ đơn vị nợ so với tổng số đơn vị trong các loại hình hoạt động thì khối ngoài quốc doanh chiếm trên 31%; hợp tác xã 30%; doanh nghiệp nhà nước trên 22%, các xã, phường, thị trấn 16,4% và các đơn vị hành chính sự nghiệp trên 11%. Từ đó đã làm ảnh hưởng đến quyền lợi của 11.268 lao động ở các đơn vị này.

Nhằm góp phần bảo vệ quyền lợi về BHXH cho người lao động và bảo toàn nguồn quỹ BHXH đối với hệ thống BHXH tỉnh nhà cần có những giải pháp để giảm thiểu nợ đọng BHXH đến mức cho phép (BHXH Việt Nam quy định số nợ trong năm bằng 0,6 tháng bình quân phải đóng trong năm). Qua nghiên cứu, theo chúng tôi suy nghĩ nên chăng: Trước hết chúng ta xem xét nguyên nhân nợ đóng BHXH: Do ngân sách cấp chậm, chủ đầu tư chưa thanh toán, làm ăn thua lỗ, phá sản, chủ sử dụng lao động cố tình chiếm dụng vốn BHXH… Phân tích số tiền chậm đóng BHXH: Chậm đóng thấp hơn bình quân 1 tháng phải đóng; nợ do sản suất kinh doanh gặp khó khăn Chính phủ đã cho phép được khoanh nợ là hình thức nợ nghiệp vụ. Đơn vị cố tình chây ỳ, chậm đóng kéo dài thời gian từ 6 tháng trở lên là hình thức nợ khó đòi. Đơn vị không có khả năng thanh toán là hình thức nợ không có khả năng thu được. Từ đó chúng ta có thể áp dụng các giải pháp cho phù hợp:

- Hằng tháng, các cán bộ được phân công chuyên quản thu phải phân tích, tổng hợp số liệu về tình hình tham gia BHXH trên địa bàn, thông báo đến đơn vị chưa tham gia BHXH hoặc đã tham gia nhưng chưa đầy đủ để đôn đốc, hướng dẫn đơn vị thực hiện.

- Trường hợp đơn vị không thực hiện đầy đủ trách nhiệm đóng BHXH theo quy định của pháp luật, BHXH các cấp báo cáo với cấp ủy, chính quyền địa phương; lập hồ sơ, kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền để xử lý.

- Thực hiện kiểm tra, hậu kiểm tra để xử lý những doanh nghiệp "ma" (doanh nghiệp chuyển địa bàn, mất tích không báo để xoá sổ theo dõi) tránh tình trạng theo dõi khống trên sổ sách dẫn đến nợ ảo, nợ luỹ tiến và mất thời gian theo dõi;

- Đối với đơn vị đang tham gia BHXH nhưng trong vòng 6 tháng liền không đóng BHXH và cũng không quan hệ, giao dịch với cơ quan BHXH thì cơ quan BHXH thực hiện các bước:

+ Báo cáo với cơ quan cấp ủy, chính quyền, cơ quan Liên đoàn lao động, Lao động – Thương binh và Xã hội trên địa bàn để biết, chỉ đạo kiểm tra và xử lý.

+ Căn cứ biên bản kiểm tra hoặc chậm nhất sau 15 ngày kể từ ngày cơ quan BHXH báo cáo với cơ quan quản lý lao động (Ngành Lao động – Thương binh và Xã hội) mà không nhận được ý kiến trả lời thì cơ quan BHXH ra thông báo cho đơn vị biết thời gian sẽ chốt nợ BHXH và tạm thời đưa tên đơn vị ra khỏi sổ sách và báo cáo nghiệp vụ thu, lập hồ sơ theo dõi riêng. Mọi chế độ BHXH trong thời gian này cơ quan BHXH không chịu trách nhiệm. Nếu đơn vị không thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH theo quy định thì cơ quan BHXH thực hiện đưa tên đơn vị ra khỏi sổ sách và báo cáo nghiệp vụ thu, lập hồ sơ theo dõi riêng. Đồng thời báo cáo các ngành chức năng và báo cáo BHXH cấp trên kèm theo Báo cáo tổng hợp thu hàng quý.

+ Trường hợp đơn vị trở lại tiếp tục tham gia BHXH cho người lao động, thủ tục thực hiện tương tự đơn vị đóng BHXH lần đầu; thực hiện thu nợ và tiền lãi (nếu có) để xác nhận thời gian đóng BHXH. Không thực hiện truy đóng BHXH thời gian gián đoạn của đơn vị.

- Phối hợp với cơ quan, ban, ngành tăng cường kiểm tra, thanh tra việc thực hiện ký kết HĐLĐ, đóng BHXH; kiên quyết xử phạt những đơn vị đóng chậm, đóng thiếu đối với những đơn vị cố tình chây ỳ, nợ đọng kéo dài thì khởi kiện ra toà án.