Theo CNBC, trong chuyến công du Trung Quốc tháng 11/2017 của ông Trump, một lễ ký kết trang trọng đã được tổ chức tại tòa nhà Đại lễ đường Nhân dân với các cam kết thương mại trị giá 250 triệu USD mà Bắc Kinh hứa đầu tư sang Mỹ.

Một phần ba trong số đó, tức khoảng 84 tỷ USD được lên kế hoạch sẽ dành đầu tư vào West Virginia, một bang giàu về năng lượng nhưng nghèo về kinh tế. Cụ thể, Tập đoàn đầu tư năng lượng Trung Quốc (China Energy) sẽ đầu tư khoản tiền khổng lồ trên vào các công trình khai thác khí đốt, chuyển hóa khí tự nhiên thành năng lượng và chế tạo hàng tiêu dùng tại West Virginia.

Vào thời điểm đó, các quan chức West Virginia đã tuyên bố các dự án sẽ được xúc tiến trong một năm tới. “Dịp này năm sau, quý vị sẽ nhìn thấy các hoạt động xây dựng được tiến hành”, cựu quan chức phụ trách thương mại bang Woody Thrasher tuyên bố. Một tháng sau đó, Thống đốc bang Jim Justice xác nhận tuyên bố của ông Thrasher.

Tuy nhiên, dự án cũng nhận được hàng loạt quan ngại. Các quan chức đã khoanh vùng khu vực nơi China Energy sẽ đầu tư, nhưng không cung cấp danh sách chi tiết các dự án cũng như lịch trình cụ thể. Biên bản ghi nhớ về cam kết không được công khai.

Trong hàng loạt các cuộc phỏng vấn các quan chức sau đó, CNBC đã phát hiện ra rằng con số trong cam kết với phía Trung Quốc được tính toán một cách nhanh chóng để kịp tiến độ công du của ông Trump mà thiếu đi những đánh giá cần thiết về an ninh quốc gia và rủi ro địa chính trị.

Đến lúc này, 18 tháng sau khi thỏa thuận dược công bố, China Energy vẫn chưa bỏ ra một USD nào cho các dự án năng lượng ở West Virgina. Ông Thrasher, một trong những người ký vào biên bản ghi nhớ, nói rằng: “Đây không phải là văn bản hành pháp để chúng ta có thể buộc họ phải chi tiền”.

Những trắc trở

Các phái đoàn Trung Quốc từ China Energy và tập đoàn công ty mẹ Shenhua đa bắt đầu thực hiện các chuyến thăm thực địa. Tuy nhiên, tần suất các chuyến thăm chậm dần khi căng thẳng thương mại giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới có dấu hiệu nóng lên đầu năm 2018, thống đốc Justice nói với CNBC.

Các quan chức địa phương đã vạch ra một số kế hoạch tham vọng cùng với China Energy. Tuy nhiên, vấn đề đã phát sinh gần như ngay lập tức khi các quan chức và nhà làm luật tại bang của Mỹ đã chặn việc cho Trung Quốc tham gia vào dự án xây dựng nhà máy điện với quan ngại về an ninh quốc gia rằng Bắc Kinh sẽ nắm được thông tin về mạng lưới điện của Washington.

Ngoài ra, theo CNBC, cam kết đầu tư của China Energy lớn hơn toàn bộ giá trị sản phẩm mà West Virginia làm ra trong một năm (khoảng 77,5 tỷ USD năm 2018). Đây là một bang nghèo của Mỹ khi 1,8 triệu người không có mạng internet, 19% dân số sống dưới mức nghèo khổ, CNBC dẫn một số báo cáo, cho hay.

Chính vì vậy, các quan chức West Virginia đã rất hào hứng với kế hoạch đầu tư của Trung Quốc, và coi đây là yếu tố “thay đổi cuộc chơi” để khiến bang miền núi này phát triển hơn. Kế hoạch đầu tư thực tế đã vẽ ra một triển vọng sáng sủa về việc hàng trăm ngàn người sẽ có công việc trong ngành năng lượng và hóa dầu.

Mặc dù vậy, thời gian rót vốn của các khoản đầu tư cũng là một vấn đề khiến giới chức West Virginia phải thực sự suy tính nhất là khi quy mô của dự án quá lớn so với thực tế tại bang West Virginia.  

Dennis Xander, giám đốc của công ty dầu khí Denex, ước tính rằng kể cả khi China Energy chi trả hết chi phí cho toàn bộ các đường ống dẫn dầu đang xây dựng tại bang, con số tối đa cũng chỉ là 25 tỷ USD.

Chính vì vậy, ông Xander cho rằng các dự án mà công ty Trung Quốc hứa có thể sẽ không diễn ra trong tương lai gần. Tuy vậy, khi CNBC hỏi rằng ông có nghĩ quy mô dự án sẽ kéo dài ra 20 năm không, thì doanh nhân này chỉ nói rằng: “Tôi nghi ngờ về điều đó”.

Một thực tế rõ ràng rằng các dự án này chỉ đơn giản là cam kết đầu tư từ Trung Quốc. Chúng chỉ nằm dưới dạng biên bản ghi nhớ, một văn bản không có tính pháp lý ràng buộc. Do đó, West Virginia đã bị đẩy vào tình thế bị động. Họ muốn nhận tiền đầu tư để phát triển kinh tế trong thời gian nhanh nhất có thể, nhưng không thể quyết định được tiến độ của dự án.

Chính vì vậy, giới chuyên gia nhận định rằng khoản tiền gần 84 tỷ USD chỉ phản ánh được số tiền mà Trung Quốc muốn đầu tư vào West Virginia, còn để đầu tư như thế nào và đầu tư trong bao lâu, đó lại là câu chuyện khác.

Bản thân ông Thrasher thừa nhận rằng khoản tiền hàng chục tỷ USD được tính toán một cách nhanh chóng “chỉ trong vài giờ đồng hồ” để đảm bảo kịp tiến độ cho việc tiết lộ về dự án Trung Quốc dự tính đầu tư vào Mỹ.

Đến thời điểm này, Bộ Thương mại Mỹ, cơ quan phục trách sắp xếp về thỏa thuận cho biết họ vẫn đang làm việc dựa theo những điều mà 2 bên Washington và Bắc Kinh đồng thuận, tuy nhiên, kết quả dự kiến vẫn chưa rõ ràng.

Trong khi đó, China Energy từ chối cung cấp thông tin về tiến trình thực hiện thỏa thuận, viện dẫn lý do bí mật kinh doanh.

Điều này đã khiến Thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Joe Manchin quan ngại về tính vững chắc của thỏa thuận khi nó không chịu bất cứ sự ràng buộc nào về mặt pháp lý, cũng như mọi thông tin liên quan đều vẫn quá kín đáo và mơ hồ.

Những kỳ vọng

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng quan điểm với ông Manchin. Thượng nghị sĩ Shelley Moore Capito nói rằng West Virginia và China Energy sẽ cần phải “cầm cự” cho đến khi Mỹ và Trung Quốc giải quyết cuộc chiến thương mại giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Trong khi đó, Thống đốc Justice cho rằng một giải pháp từ cấp quốc gia có thể “bật đèn xanh” cho China Energy cơ hội tiến về phía trước. Ngoài ra, một số quốc gia giàu khoáng sản và mạnh về kinh tế như Qatar được cho là cũng bày tỏ sự quan tâm tới nền công nghiệp năng lượng của Mỹ.

Ngoài ra theo ông Thrasher, phía Trung Quốc dường như vẫn tỏ ra hứng thú với dự án đầu tư vào West Virginia. Ngay cả khi căng thẳng thương mại leo thang, China Energy vẫn cửa phái đoàn sang West Virginia vào cuối năm 2018 để thực hiện các hoạt động nghiên cứu và giao lưu bồi dưỡng.

Tuy nhiên, các phái đoàn cứ đến và đi và từ đó tới nay, họ chưa trở lại bang của Mỹ thêm một lần nào. Có lẽ món tiền duy nhất họ mang sang West Virginia là để trả chi phí du lịch.

Một số chuyên gia lại cho rằng thỏa thuận này có thể nằm trong một phần thỏa thuận lớn hơn mà Mỹ đang bàn bạc với Trung Quốc để 2 bên giải quyết căng thẳng thương mại.

Nếu điều đó là có thật, thì West Virginia dường như lại tiếp tục rơi vào một tình thế bị động khác khi cho tới thời điểm này chỉ Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mới có thể giải đáp câu hỏi về việc khi nào các dự án China Energy hứa đầu tư mới được thực hiện.