Gần như suốt 4 thập niên qua, tham vọng hạt nhân của Triều Tiên đều tập trung vào một tổ hợp hạt nhân rộng lớn nằm ẩn náu giữa những ngọn núi ở phía bắc thủ đô Bình Nhưỡng. Tuy nhiên theo nhận định của Bloomberg, tất cả có thể đi đến kết thúc sau khi Tổng thống Donald Trump gặp nhà lãnh đạo Kim Jong-un tại Việt Nam vào tuần tới.

Trong những tháng gần đây, việc dỡ bỏ Trung tâm nghiên cứu khoa học hạt nhân Yongbyon của Triều Tiên, bắt đầu nổi lên như một kết quả khả thi mà Tổng thống Trump và nhà lãnh đạo Kim Jong-un sẽ đạt được tại hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều ở Hà Nội.

Moon Chung-in, một cố vấn đặc biệt của tổng thống Hàn Quốc, tuần trước đã nói với Bloomberg rằng ông Kim Jong-un đã đồng ý đóng cửa tổ hợp Yongbyon và cho phép các thanh sát viên quốc tế vào kiểm tra. Điều này đã mở ra cho Mỹ cơ hội quý giá để tiếp cận và tìm hiểu về các chương trình vũ khí của Bình Nhưỡng.

Một thỏa thuận đóng cửa tổ hợp hạt nhân Yongbyon sẽ là chiến thắng thực tế đầu tiên của Tổng thống Trump trong việc đạt được mục tiêu giảm bớt năng lực hạt nhân của Triều Tiên từ sau cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên tại Singapore vào tháng 6 năm ngoái, mặc dù Bình Nhưỡng từng đưa ra những cam kết tương tự trước đó.

Thỏa thuận phá dỡ Yongbyon có thể sẽ khiến Triều Tiên mất đi lượng plutonium đủ để chế tạo một quả bom nguyên tử mỗi năm cũng như các nguyên liệu khác cần thiết để chế tạo những vũ khí hạt nhân nhỏ hơn và uy lực hơn.

Yongbyon vẫn chưa đủ?

Bloomberg cho rằng việc Triều Tiên chấp nhận từ bỏ tổ hợp hạt nhân then chốt Yongbyon vẫn chưa đủ để đạt được mục tiêu “phi hạt nhân hóa hoàn toàn và có thể kiểm chứng đầy đủ” như Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và các quan chức khác của chính quyền Trump yêu cầu.

Theo các chuyên gia về kiểm soát vũ khí, ngay cả khi ông Kim Jong-un đóng cửa Yongbyon, Triều Tiên dường như vẫn còn ít nhất một cơ sở bí mật khác, cho phép nước này sản xuất đủ uranium để chế tạo tới 6 quả bom hạt nhân mỗi năm.

Theo Chun Yungwoo, cựu đặc phái viên hạt nhân Hàn Quốc và là người giúp bảo trợ cho một trong những thỏa thuận nhằm đóng cửa Yongbyon, chính quyền Triều Tiên đã chuyển trọng tâm sang chế tạo các đầu đạn và tên lửa đạn đạo liên lục địa mạnh hơn với khả năng tấn công Mỹ.

Ông Chun nhận định Triều Tiên đã sở hữu đủ nguyên liệu phân hạch để tiếp tục phần lớn chương trình vũ khí hạt nhân của nước này ngay cả khi đóng cửa tất cả các cơ sở sản xuất nguyên liệu khác.

“10 năm trước, đây là mối lo ngại chính của chúng tôi. Giá trị của Yongbyon và các nhà máy làm giàu (uranium) bên ngoài Yongbyon bây giờ không đáng kể”, ông Chun cho biết.

Yongbyon, nằm cách thủ đô Bình Nhưỡng 100km về phía bắc, mang giá trị biểu tượng lâu năm trong chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên. Được xây dựng vào năm 1979, lò phản ứng của Yongbyon sản xuất rất ít điện, trong khi chủ yếu cung cấp plutonium và các cơ sở nghiên cứu cần thiết để Triều Tiên thử nghiệm quả bom nguyên tử đầu tiên vào năm 2006.

Nhà lãnh đạo Kim Jong-un đã đặt Yongbyon lên bàn đàm phán trong cuộc gặp với Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in vào tháng 9 năm ngoái. Khi đó, ông Kim đã bày tỏ mong muốn chấp nhận “dỡ bỏ vĩnh viễn” cơ sở này để đổi lấy “các biện pháp tương xứng” từ Mỹ.

Moon Chung-in, cố vấn của Tổng thống Moon Jae-in, cho biết nhà lãnh đạo Kim Jong-un cũng đồng ý trong cuộc gặp về việc “chấp thuận cho xác minh” việc dỡ bỏ tổ hợp Yongbyon.

Cam kết bền vững

Theo Siegfried Hecker, một thành viên trong nhóm các nhà khoa học hạt nhân theo dõi các hoạt động làm giàu uranium tại tổ hợp Yongbyon trong một chuyến thị sát năm 2010, việc đóng cửa Yongbyon cũng như một phòng thí nghiệm sản xuất tritium, đồng vị phóng xạ giúp thu nhỏ đầu đạn hạt nhân, có thể là một thành công.

“Đóng cửa và dỡ bỏ tổ hợp hạt nhân Yongbyon là một thành tựu lớn. Nó sẽ chấm dứt hoạt động sản xuất plutonium và tritium, đồng thời làm giảm đáng kể năng lực sản xuất uranium được làm giàu ở cấp độ cao”, ông Hecker, người từng tới thăm tổ hợp Yongbyon 4 lần, cho biết.

Tuy vậy, việc thanh sát hàng chục tòa nhà tại tổ hợp Yongbyon có thể mất hàng tuần, còn việc giải giáp toàn bộ khu vực này thậm chí lâu hơn.

Hàn Quốc và các bên ủng hộ cách tiếp cận từng bước với Triều Tiên cho rằng việc dỡ bỏ Yongbyon sẽ giúp xây dựng lòng tin và khuyến khích nhà lãnh đạo Kim Jong-un tiếp tục đưa ra những nhượng bộ đáng kể hơn nữa.

Stephen Biegun, đặc phái viên Mỹ về Triều Tiên, hồi tháng trước nói rằng nhà lãnh đạo Kim Jong-un đã cam kết dỡ bỏ các cơ sở làm giàu nguyên liệu hạt nhân “ngoài Yongbyon” trong cuộc trao đổi với Ngoại trưởng Mỹ và các quan chức Hàn Quốc.

Việc chính quyền Trump có thể đạt được mục tiêu đến mức nào trong cuộc gặp với phía Triều Tiên vào tuần tới cho đến nay vẫn chưa chắc chắn. Đổi lại việc dỡ bỏ Yongbyon, ông Kim Jong-un có thể sẽ yêu cầu nới lỏng các lệnh trừng phạt quốc tế, điểm chính trong các cuộc đàm phán của Mỹ.

Ngoài ra, kế hoạch dỡ bỏ Yongbyon cũng đòi hỏi phải có các cuộc đàm phán cụ thể về địa điểm và thời gian để các thanh sát viên quốc tế có thể tới kiểm tra. Vấn đề này từng khiến các cuộc đàm phán cách đây 10 năm bị đổ vỡ. Chính quyền Triều Tiên có thể chuyển nguyên liệu hạt nhân sang các cơ sở khác.

Trước khi ông Kim Jong-un lên nắm quyền, Triều Tiên từng hai lần đồng ý dừng các hoạt động và cho phép các thanh sát viên hạt nhân tới kiểm tra để đổi lấy viện trợ, một lần vào giữa thập niên 1990 và một lần vào giữa thập niên 2000. Tuy nhiên cả hai lần Triều Tiên đều hủy bỏ cam kết và quay trở lại các động thái gây tranh cãi sau khi bất đồng về việc làm thế nào để thực thi thỏa thuận.

“Chúng tôi thực sự muốn đảm bảo việc đóng cửa Yongbyon diễn ra toàn diện và không thể đảo ngược nhiều nhất có thể. Chúng tôi không muốn lặp lại những sai lầm trong quá khứ”, Melissa Hanham, chuyên gia về chống phổ biến vũ khí, cho biết.