Đạo luật về lao động nước ngoài được thông qua bất chấp sự phản đối tại quốc hội Nhật Bản. (Ảnh: AP)

Ken Kato là người ủng hộ đảng Dân chủ Tự do Nhật Bản trọn đời. Tuy nhiên, niềm tin của ông vào những quyết định đúng đắn của đảng này đang bị lung lay khi một đạo luật mới được đưa ra hồi đầu tháng, trong đó Nhật Bản mở cửa đón hàng trăm nghìn lao động nước ngoài tới đây làm việc.

Thủ tướng Shinzo Abe từng nói Nhật Bản cần nguồn lao động nhập cư từ nước ngoài để bù đắp cho tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ sinh tại quốc gia này ngày càng giảm trong khi dân số ngày càng già đi. Tuy nhiên, Kato không cảm thấy được thuyết phục bởi lập luận của người đứng đầu chính phủ.

"Chính phủ đã quá chiều theo nhu cầu của giới doanh nghiệp khi nền kinh tế vẫn còn đang mạnh. Nhưng chúng ta đều hiểu nền kinh tế không phải lúc nào cũng mạnh như vậy. Chúng ta sẽ nhận ra rằng mình đang phải đối mặt với hàng nghìn lao động nước ngoài và có thể sẽ không có đủ việc làm cho người Nhật", ông Kato nhận định.

Kato là một trong số 55% người dân tại Nhật Bản phản đối đạo luật mới, theo khảo sát do báo Mainichi công bố hôm 17/12. Vấn đề này gây tranh cãi tới mức nó dường như đã làm sụt giảm tỷ lệ ủng hộ của Thủ tướng Abe. Tỷ lệ này giữ ở mức 37% sau khi đạo luật được thông qua, tức là đã giảm 4% so với trước đó.

Tuy vậy, điều này cũng không khiến Thủ tướng Abe nản lòng. Ông vẫn bảo vệ quan điểm cho phép 345.150 lao động nước ngoài tới Nhật Bản trong vòng 5 năm khi tuyên bố tình hình hiện nay "cần được quan tâm ngay lập tức".

"Cả nước đang thiếu hụt lao động và hệ thống mới là cần thiết để cho phép những người nước ngoài tài năng đóng góp nhiều hơn nữa cho Nhật Bản", ông Abe phát biểu tại một cuộc họp báo.

Một quảng cáo thu hút lao động nước ngoài của chính phủ Nhật Bản. (Ảnh: Twitter)

Tỷ lệ thất nghiệp tại Nhật Bản đang ở mức thấp nhất trong vòng 25 năm trong khi tỷ lệ việc làm sẵn có đã tăng lên mức cao nhất trong vòng hơn 44 năm. Điều này đồng nghĩa với việc cứ 100 người đang tìm việc làm, sẽ có 160 công việc sẵn có cho họ.

Đạo luật mới chắc chắn sẽ giúp thu hẹp khoảng cách giữa cung và cầu. Nhưng nếu dựa trên những kết quả thất thường từ chương trình khuyến khích lao động nước ngoài trước đó của Nhật Bản, sẽ hiểu vì sao nhiều người lại lo lắng về vấn đề này.

Ra đời từ năm 1993, Chương trình Thực tập sinh Kỹ thuật ban đầu được mô tả là cách để giúp người lao động từ các nước đang phát triển học những kỹ năng mới, từ đó họ có thể sử dụng những kỹ năng này sau khi rời Nhật Bản về nước.

Không lâu sau đó, chương trình này bị chỉ trích vì những lỗ hổng cho phép các công ty lợi dụng các điều khoản, trả lương cho người lao động nước ngoài thấp hơn nhiều so với mức lương tối thiểu do luật quy định, không trả thêm lương làm ngoài giờ, đồng thời cung cấp nơi ở và điều kiện lao động dưới mức tiêu chuẩn. Khoảng 22 thực tập sinh nước ngoài đã thiệt mạng trong các vụ tai nạn liên quan tới công việc từ năm 2014-2016. Nhiều thực tập sinh đã bỏ trốn vì điều kiện làm việc tại quá tệ.

Để đối phó với thực trạng này, chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một loạt biện pháp với hy vọng có thể giúp lao động nhập cư hòa nhập tốt hơn với xã hội Nhật Bản, bao gồm việc thiết lập các trung tâm tư vấn ở tất cả 47 tỉnh thành của Nhật Bản, đồng thời hỗ trợ lập tài khoản ngân hàng, cung cấp nơi ở và bố trí hợp đồng sử dụng điện thoại di động.

Các ông chủ được yêu cầu cung cấp bằng chứng cho thấy họ không liên quan tới tội phạm có tổ chức và chưa bao giờ ép công nhân nghỉ việc. Người sử dụng lao động cũng phải cam kết trả lương cho người nước ngoài tương đương với lao động Nhật Bản làm cùng công việc như vậy.

Phản ứng trái chiều

Một thực tập sinh Philippines làm việc tại Hiroshima, Nhật Bản. (Ảnh: Reuters)

Chính phủ Nhật Bản cho rằng, nếu lao động nước ngoài cảm thấy hạnh phúc và thoải mái với cuộc sống mới, khả năng mâu thuẫn giữa họ với những người hàng xóm hay đồng nghiệp Nhật Bản sẽ giảm xuống. Nhưng liệu như vậy đã đủ?

"Việc chính phủ lập các trung tâm tư vấn và giúp lao động nước ngoài mở tài khoản ngân hàng… đúng là rất tốt, nhưng chúng tôi muốn chính phủ làm nhiều hơn thế để bảo vệ quyền của người lao động tại nơi họ làm việc cũng như trong xã hội Nhật Bản rộng lớn hơn", Kosuke Oie, một thành viên của Hội Luật sư Nhật Bản chuyên giải quyết các vấn đề liên quan tới lao động nước ngoài, cho biết.

Oie và các đồng nghiệp của ông lo ngại rằng đạo luật mới có nguy cơ lặp lại đúng những sai lầm trước đây. Những đối tượng trung gian vô đạo đức có thể lợi dụng kẽ hở nếu việc thuê lao động nước ngoài được chuyển hoàn toàn sang khu vực tư nhân. Ngoài ra, giới hạn 5 năm đối với việc lưu trú của lao động nước ngoài ở Nhật Bản cũng tiềm ẩn nhiều vấn đề.

"Chúng tôi không muốn rơi vào tình huống khi chúng tôi đối xử tốt với các lao động nước ngoài, nhưng lúc nền kinh tế đi xuống, chúng tôi buộc phải cho họ nghỉ việc. Chúng tôi cần các quy định khách quan và minh bạch", ông Oie nói.

Do đạo luật đã được ban hành và kế hoạch bắt đầu được thực thi tại Nhật Bản từ ngày 1/4 năm sau, nên khó có thể làm gì để thay đổi điều này.  

Người biểu tình phản đối đạo luật mới của chính phủ Nhật Bản về lao động nước ngoài. (Ảnh: AFP)

"Sẽ có những người lo ngại về việc người nước ngoài ồn ào hơn dân Nhật Bản bình thường khi nói những ngôn ngữ khác nhau và họ có thể quên đổ rác đúng ngày, tuy nhiên chính phủ đang cố gắng tập trung vào những điều tích cực và tôi nghĩ chúng ta cũng nên như vậy", Jun Okumura, nhà phân tích chính trị tại Viện Các vấn đề Toàn cầu Meiji nhận định.

"Chính phủ có lẽ đã không giải quyết vấn đề này một cách tích cực như họ nên làm. Điều này tạo ra cảm giác tiêu cực trên truyền thông cũng như cho những người (Nhật Bản) vốn luôn lo sợ những người nước ngoài chen vào cuộc sống của họ. Nhưng tôi tin rằng họ (lao động nước ngoài) là những người chăm chỉ. Họ muốn tới đây để kiếm thêm thu nhập cho gia đình và cho tương lai của họ, chứ không phải đến đây để cưỡng hiếp phụ nữ hay sát hại tài xế taxi", chuyên gia Jun cho biết.

Tuy vậy, Kato, người sở hữu một doanh nghiệp bán đồ liên quan tới đạo Phật, vẫn không cảm thấy được thuyết phục.

"Khi chúng ta nhìn vào các nước châu Âu như Pháp, Anh, Đức - những quốc gia đã tiếp nhận hàng chục nghìn người nhập cư từ các nước khác, các nền văn hóa khác, tôi nghĩ mối nguy hiểm đã hiện ra quá rõ. Chúng ta phải lo lắng về chủ nghĩa cực đoan, vốn có thể đe dọa tới an ninh của người Nhật. Tấm gương từ những nước khác đã dạy chúng ta điều gì đó. Chúng ta cần chăm lo cho chính chúng ta trước đã", Kato nhấn mạnh.