Trong bối cảnh Washington tăng cường hoạt động gần các đảo nhân tạo Bắc Kinh xây dựng trái phép ở biển Đông, Tokyo có thể đóng một vai trò lớn hơn tại vùng biển tranh chấp, báo Nhật Bản Japan Times nhận định.

Các tuyến thương mại là huyết mạch sống còn đối với nền kinh tế Nhật Bản. Tokyo lo sợ hậu quả nếu như Bắc Kinh thống trị các tuyến hàng hải trọng yếu đó.

Theo ông Zack Cooper, học giả thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế, lực lượng Mỹ và các quốc gia trong khu vực giúp bảo vệ các tuyến hàng hải quốc tế để bảo đảm tự do lưu chuyển năng lượng và các hoạt động kinh tế thương mại khác qua các tuyến đường mang tính sống còn.

Bất cứ vùng biển tranh chấp quốc tế nào cũng đều là mối đe dọa đối với không chỉ các nước láng giềng mà với mọi quốc gia có lợi ích gắn với an ninh, thịnh vượng của khu vực.

Trong khi tranh chấp quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở Hoa Đông làm lu mờ vấn đề biển Đông ở Nhật Bản, một số quan chức và chuyên gia tin rằng, hai điểm nóng này liên quan chặt chẽ với nhau.

“Vấn đề biển Đông ngày càng quan trọng hơn với Nhật Bản, không chỉ vì xuất phát từ viễn cảnh kinh tế mà còn do viễn cảnh quân sự/chiến lược, trong khi vấn đề biển Hoa Đông là vấn đề chiến thuật và dễ quản lý hơn”, chuyên gia Tetsuo Kotani ở Viện nghiên cứu Quan hệ quốc tế nhận định.

Tiếp cận đa phương

Tokyo đang theo đuổi cách tiếp cận đa phương đối với vấn đề biển Đông, bao gồm quốc tế hóa vấn đề tranh chấp tại các diễn đàn đa phương, khuyến khích sự đoàn kết trong ASEAN, đồng thời cung cấp hỗ trợ xây dựng năng lực cho các nước tuyên bố chủ quyền khác ở biển Đông và phối hợp chặt chẽ Washington. Tokyo có khả năng thay đổi chính sách lớn, đặc biệt nếu Mỹ phát động chiến dịch thực thi tự do hàng hải, tuần tra thường xuyên ở biển Đông, nhiều chuyên gia nhận định.

Theo chuyên gia Ian Storey ở Singapore, Mỹ đã quyết định thực thi tự do hàng hải ở quần đảo Trường Sa nhằm củng cố thông điệp rằng, tự do hàng hải ở Biển Đông phải được Trung Quốc tôn trọng và Mỹ sẽ tiến hành tuần tra thường xuyên. “Điều đó mở ra khả năng Mỹ sẽ mời các nước khác như Nhật Bản, Úc tham gia trong tương lai”, ông Storey nhận định.

Tuy nhiên, ông Storey lưu ý rằng, Tokyo nhận bất cứ lời mời nào như vậy sẽ đều thể hiện vai trò can dự sâu của Nhật Bản vào tranh chấp khu vực và chắc chắn việc này sẽ khiến quan hệ Nhật-Trung trở nên căng thẳng hơn.

Ông Cooper cũng nhất trí, việc Nhật Bản tuần tra biển Đông là có thể, song lưu ý rằng, bất cứ quyết định nào của Tokyo cũng nên tham khảo ý kiến của Mỹ và đánh giá nguy cơ, lợi ích cũng như thời gian thích hợp cho một động thái như vậy. “Nhật Bản hiển nhiên có quyền tiến hành các hoạt động tương tự tại vùng biển quốc tế, thực hiện riêng rẽ hoặc phối hợp chung với Mỹ”, ông Cooper nói.

Tuy nhiên, một số ý kiến khác cho rằng, Tokyo sẽ tiếp tục cách tiếp cận đa phương trong vấn đề biển Đông, nhất là ngay sau khi chính phủ của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe vừa trải qua một cuộc chiến căng thẳng để thông qua dự luật an ninh, cho phép Nhật Bản phối hợp thực hiện các chiến dịch quân sự bên ngoài lãnh thổ.

“Nhật Bản cần xử lý vấn đề ở biển Hoa Đông và quần đảo Senkaku. Về vấn đề biển Đông, Nhật Bản nên thận trọng không tiến lên trước các tay chơi khác trong khu vực. Tôi cho rằng, họ sẽ tiếp tục tập trung vào xây dựng năng lực hàng hải và quân sự”, ông Corey Wallace, chuyên gia phân tích chính sách an ninh ở Đức, nói.