Thời gian qua, tình hình nợ đọng tiền BHXH, BHYT tại các đơn vị ngày một gia tăng. Để bảo toàn nguồn quỹ đang quản lý, cơ quan BHXH đã liên tục khởi kiện đến tòa án yêu cầu các đơn vị thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT. Thực tế, vấn đề khởi kiện của cơ quan BHXH gặp rất nhiều khó khăn, chậm chạp do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân Tòa án các cấp lúng túng trong việc xác định thẩm quyền, nội dung vụ việc để áp dụng luật chuyên ngành xét xử... Để khắc phục tình trạng này, Tòa án nhân dân tối cao vừa có công văn số 144/TANDTC-KHXX hướng dẫn một số vướng mắc khi khởi kiện vụ án dân sự như sau:

Về việc khởi kiện vụ án dân sự của cơ quan BHXH

Theo quy định tại Điểm b, Khoản 02, Điều 151 Bộ Luật Lao động (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2002 và 2006) thì: "Tranh chấp giữa người lao động đã nghỉ việc theo chế độ với người sử dụng lao động hoặc với cơ quan BHXH, giữa người sử dụng lao động với cơ quan BHXH do hai bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì do Tòa án nhân dân giải quyết". Theo quy định tại Điều 01 Nghị định số 94/2008/NĐ-CP ngày 22/08/2008 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của BHXH Việt Nam thì "BHXH Việt Nam là cơ quan thuộc Chính phủ, có chức năng tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, BHYT bắt buộc, BHYT tự nguyện; tổ chức thu, chi chế độ BHTN; quản lý và sử dụng các quỹ BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, BHTN (sau đây gọi chung là BHXH) và BHYT bắt buộc, BHYT tự nguyện (sau đây gọi chung là BHYT) theo quy định của pháp luật".

Trường hợp cơ quan BHXH khởi kiện vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân, nếu tòa án thấy rằng vụ việc dân sự thuộc thẩm quyền của mình thì căn cứ vào Điểm b, Khoản 02, Điều 151 Bộ Luật Lao động; khoản 03, Điều 162 của Bộ Luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) và văn bản hướng dẫn thi hành để thụ lý đơn khởi kiện, giải quyết vụ án dân sự và xác định cơ quan BHXH là nguyên đơn. Theo quy định tại Điểm d, Điều 31 và Điểm c, Khoản 1, Điều 33 BLTTDS thì cơ quan BHXH có quyền khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp huyện. Trong trường hợp người bị khởi kiện ở nước ngoài thì cơ quan BHXH có quyền khởi kiện vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh theo quy định tại Khoản 03, Điều 33 BLTTDS.

Về việc cung cấp chứng cứ của cơ quan BHXH khi khởi kiện:

Về việc cung cấp chứng cứ của cơ quan BHXH khi khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước, theo quy định tại Điều 85, Điều 165 BLTTDS và hướng dẫn tại Mục 05, Phần I, Nghị quyết số 02/2006/NQ-HĐTP thì khi khởi kiện cơ quan BHXH phải gửi kèm theo đơn khởi kiện là tài liệu, chứng cứ để chứng minh cho những yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Trong trường hợp vì lý do khách quan mà cơ quan BHXH không thể nộp ngay đầy đủ các tài liệu, chứng cứ, chứng minh cho những yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp, thì phải nộp các tài liệu, chứng cứ ban đầu để chứng minh cho việc khởi kiện là có căn cứ. Trong quá trình giải quyết vụ án, cơ quan BHXH phải tự mình bổ sung hoặc bổ sung theo yêu cầu của Tòa án hoặc yêu cầu Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ theo quy định của pháp luật tố tụng.

Về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi của người sử dụng lao động

Về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi của người sử dụng lao động, trong trường hợp người sử dụng lao động mặc dù đã trích tiền lương của người lao động để đóng BHXH nhưng không nộp về cơ quan BHXH, người sử dụng lao động có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu hành vi của người sử dụng lao động có đầy đủ yếu tố cấu thành tội phạm được quy định trong Bộ Luật Hình sự và các văn bản hướng dẫn thi hành thì có thể bị xử lý theo quy định của pháp luật dân sự, pháp luật hành chính.

Về việc nộp tiền tạm ứng án phí, án phí

Theo quy định tại Khoản 02, Điều 10, Pháp lệnh án phí, lệ phí Tòa án thì cơ quan, tổ chức khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người khác, lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước không phải nộp tiền tạm ứng án phí, án phí. Do vậy, cơ quan BHXH khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước theo lĩnh vực mình phụ trách không phải nộp tiền tạm ứng án phí, án phí.

Về việc xử lý hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực thi hành án dân sự

Việc xử lý hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực thi hành án dân sự thuộc thẩm quyền quản lý của Bộ Tư pháp, cơ quan BHXH có thể liên hệ để phối hợp.