Theo quy định của Luật BHXH, các hành vi vi phạm trong thực hiện chính sách BHXH đă rõ ràng, cụ thể tại Điều 134, Điều 135 gồm các hành vi vi phạm pháp luật về đóng BHXH, các hành vi vi phạm về thủ tục thực hiện BHXH như: không đóng, đóng không đúng thời gian quy định, đóng không đúng mức quy định, đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH; cố tình gây khó khăn hoặc cản trở việc hưởng các chế độ BHXH của người lao động …

Tiếp theo, ngày 16/8/2007, Chính phủ ban hành Nghị định số 135/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH đã phân loại, quy định cụ thể mức phạt tiền tối đa đối với các hành vi trên là 20.000.000 đồng. Ngày 18/2/2008, Bộ Lao động-Thương binh và Xă hội, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đă có Thông tư liên tịch 03/2008/TTLT-BLĐTBXH-BTC-NHNN hướng dẫn thủ tục buộc trích tiền từ tài khoản tiền gửi của người sử dụng lao động để nộp tiền BHXH chưa đóng, chậm đóng và tiền lãi phát sinh.

Như vậy, chế tài xử lý vi phạm pháp luật BHXH nói chung và về vi phạm pháp luật trong lĩnh vực BHXH bắt buộc nói riêng đã tương đối đầy đủ nhưng với những quy định như hiện nay cho thấy: mức xử phạt vi phạm hành chính còn thấp, chưa đủ sức răn đe, tính khả thi của biện pháp buộc trích tiền nộp chậm và tiền lãi phát sinh không cao. Đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng trốn tránh và nợ đọng BHXH tại các doanh nghiệp không có dấu hiệu giảm. Do đó, khởi kiện là biện pháp cuối cùng trong xử lý các đơn vị phạm pháp luật về BHXH. Việc khởi kiện tuân theo thủ tục, trình tự như sau:

1.Chuẩn bị khởi kiện:

* Tòa án có thẩm quyền xét xử sơ thẩm: Theo quy định tại Điều 33, 34, 35, 36 Bộ Luật Tố tụng dân sự thì Tòa án có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm tranh chấp về BHXH giữa cơ quan BHXH và đơn vị SDLĐ là Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. Trường hợp cần thiết có thể là TAND tỉnh, tp trực thuộc TW. Cơ quan BHXH gửi đơn đến Tòa án nơi đơn vị SDLĐ có trụ sở làm việc hoặc thỏa thuận với đơn vị SDLĐ bằng văn bản gửi đơn đến Tòa án nơi cơ quan BHXH có trụ sở làm việc.

- Nếu tranh chấp phát sinh từ hoạt động của chi nhánh tổ chức thì cơ quan BHXH có thể yêu cầu Tòa án nơi đơn vị SDLĐ có trụ sở hoặc nơi đơn vị SDLĐ có chi nhánh giải quyết.

* Chuẩn bị đơn khởi kiện và tài liệu liên quan: Cơ quan BHXH tiến hành khởi kiện bằng cách nộp đơn khởi kiện (kèm theo các tài liệu liên quan) cho Tòa án có thẩm quyền. Khi khởi kiện, cần lưu ý một số vấn đề sau:

- Chuẩn bị kỹ nội dung định khởi kiện;

- Nộp đơn đúng Tòa án có thẩm quyền;

- Nộp đơn trong thời hiệu khởi kiện;

- Nộp đầy đủ kèm theo đơn những tài liệu cần thiết liên quan đến nội dung kiện; các tài liệu này phải đảm bảo tính pháp lý; cần có bản kê chi tiết các tài liệu kèm theo nộp cho Tòa án.

2. Trình tự khởi kiện:

* Nộp đơn khởi kiện:

Cơ quan BHXH với tư cách là nguyên đơn nộp đơn khởi kiện trực tiếp tại Tòa án hoặc gửi qua bưu điện. Đơn khởi kiện phải do Giám đốc BHXH tỉnh ký tên và đóng dấu. Ngày khởi kiện được tính từ ngày cơ quan BHXH nộp đơn tại Tòa án hoặc ngày có dấu bưu điện nơi gửi.

* Tài liệu, chứng cứ gửi kèm đơn khởi kiện gồm:

- Biên bản về hành vi vi phạm pháp luật của đơn vị SDLĐ với cơ quan BHXH.

- Biên bản kiểm tra của cơ quan BHXH, biên bản thanh tra, kiểm tra của các cơ quan quản lý nhà nước về lao động.

- Quyết định xử phạt vi phạm hành chính của cơ quan quản lý nhà nước về lao động đối với hành vi vi pham pháp luật BHXH của người SDLĐ.

- Bản đối chiếu nộp BHXH, BHYT (mẫu C46-BH) hoặc Thông báo kết quả đóng BHXH, BHYT bắt buộc (mẫu 08-TBH quy định tại QĐ số 902/QĐ-BHXH). Nhằm đảm bảo tính pháp lý để có thể tiến hành khởi kiện, cơ quan BHXH cần làm văn bản có đủ chữ ký xác nhận, đóng dấu giữa cơ quan BHXH và đơn vị SDLĐ về số liệu đã ghi trong Thông báo 08-TBH.

- Các tài liệu, chứng cứ khác có liên quan.