Luật Khiếu nại số 02/2011/QH13 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 11 tháng 11 năm 2011. Luật này có 8 chương và 70 điều quy định về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước; khiếu nại và giải quyết khiếu nại quyết định kỷ luật cán bộ, công chức; tiếp công dân; quản lý và giám sát công tác giải quyết khiếu nại.

Theo luật, nguyên tắc khiếu nại và giải quyết khiếu nại phải được thực hiện theo quy định của pháp luật; bảo đảm khách quan, công khai, dân chủ và kịp thời. Cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết kịp thời, đúng pháp luật các khiếu nại, xử lý nghiêm minh người vi phạm; áp dụng biện pháp cần thiết nhằm ngăn chặn thiệt hại có thể xảy ra; bảo đảm cho quyết định giải quyết khiếu nại được thi hành nghiêm chỉnh và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết định của mình. Bên cạnh đó, Nhà nước khuyến khích việc hòa giải tranh chấp giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân trước khi cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đó.

Điểm mới quan trọng bao trùm của Luật khiếu nại năm 2011 có thể thấy là đã tạo ra một cơ chế khiếu nại và giải quyết khiếu nại công khai, dân chủ, thuận lợi hơn cho công dân, cơ quan, tổ chức thực hiện quyền khiếu nại, đề cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc giải quyết khiếu nại, từ đó nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại và hiệu lực công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực đời sống kinh tế, xã hội.

Có thể kể ra một số điểm mới cụ thể như sau:

- Luật khiếu nại năm 2011đã đưa ra khái niệm quyết định hành chính- đối tượng khiếu nại với nghĩa rộng hơn so với Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998: “Quyết định hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước ban hành để quyết định về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể ” (Khoản 8 Điều 2) nhằm để phù hợp với Luật tố tụng hành chính hiện hành.

- Luật khiếu nại đã mở rộng tối đa quyền khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án cho công dân. Theo quy định, thì người khiếu nại có quyền khiếu nại lần đầu, lần hai đến người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án, Việc khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thể thực hiện ở bất kỳ giai đoạn nào trong quá trình giải quyết khiếu nại, không còn phải "khiếu nại trước rồi mới được quyền khởi kiện sau" như quy định trước đây...

Việc quy định trình tự khiếu nại như trên vừa tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc lựa chọn cách thức giải quyết khiếu kiện của mình, không bị hạn chế quyền ra Tòa như trước đây, vừa tạo ra cơ hội để người có quyết định hành chính, hành vi hành chính tự sửa chữa những sai sót của mình khi bị khởi kiện.

- So với Luật Khiếu nại, tố cáo năm 1998, Luật Khiếu nại năm 2011 quy định đầy đủ, chặt chẽ, cụ thể hơn về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại; vấn đề Hội đồng tư vấn và vấn đề tổ chức đối thoại. Việc quy định người giải quyết khiếu nại có quyền tham khảo ý kiến của Hội đồng tư vấn khi cần thiết sẽ đảm bảo cho việc giải quyết khiếu nại được khách quan hơn. Về tổ chức đối thoại, trong thủ tục giải quyết khiếu nại lần đầu, Luật Khiếu nại quy định tổ chức đối thoại thực hiện trong trường hợp yêu cầu của người khiếu nại và kết quả xác minh nội dung khiếu nại còn khác nhau. Đối với thủ tục giải quyết khiếu nại lần hai, việc tổ chức đối thoại là bắt buộc trong mọi trường hợp để đảm bảo tính khách quan, dân chủ của việc giải quyết khiếu nại.

- Luật Khiếu nại cũng quy định đầy đủ, cụ thể hơn quyền, nghĩa vụ của người khiếu nại, người bị khiếu nại, người giải quyết khiếu nại và của luật sư, trợ giúp viên pháp lý. Người khiếu nại được ủy quyền cho luật sư hoặc trợ giúp viên pháp lý khiếu nại để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Người khiếu nại có quyền được biết, đọc, sao chụp, sao chép, tài liệu, chứng cứ do người giải quyết khiếu nại thu thập để giải quyết khiếu nại, trừ thông tin, tài liệu thuộc bí mật nhà nước; có quyền yêu cầu cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan đang lưu giữ, quản lý thông tin, tài liệu liên quan tới nội dung khiếu nại cung cấp thông tin, tài liệu đó cho mình; được yêu cầu người giải quyết khiếu nại áp dụng các biện pháp khẩn cấp để ngăn chặn hậu quả có thể xảy ra do việc thi hành quyết định hành chính bị khiếu nại.

- Trong Luật Khiếu nại năm 2012, đáng lưu ý là quy định mới về cơ chế xử lý trong trường hợp nhiều người cùng khiếu nại về một nội dung.Cụ thể, nếu nhiều người đến khiếu nại trực tiếp thì có thể cử đại diện để trình bày nội dung khiếu nại; nếu nhiều người khiếu nại bằng đơn thì trong đơn phải có chữ ký của những người khiếu nại và cũng phải cử người đại diện để trình bày khi có yêu cầu của người giải quyết khiếunại.Nếu thấy đông người đến trụ sở tiếp dân mà mỗi người khiếu nại về mỗi vấn đề khác nhau thì việc tiếp dân và xử lý khiếu nại sẽ tuần tự và theo thủ tục giải quyết bình thường đối với từng người.Nếu nhiều người cùng khiếu nại về một nội dung đến trực tiếp yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xem xét, giải quyết khiếu nại thì cơ quan có thẩm quyền phải tổ chức tiếp và hướng dẫn người khiếu nại để họ cử đại diện trình bày nội dung khiếu nại; người tiếp nhận khiếu nại ghi lại việc khiếu nại bằng văn bản. Nếu nhiều người khiếu nại bằng đơn thì trong đơn phải ghi rõ nội dung, có chữ ký của những người khiếu nại và phải cử người đại diện để trình bày khi có yêu cầu của người giải quyết khiếu nại. Người đại diện phải là một trong những người khiếu nại, có giấy tờ chứng minh tính hợp pháp của việc đại diện. Người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại có trách nhiệm xem xét, kết luận nội dung khiếu nại và căn cứ vào kết luận đó để ra quyết định giải quyết khiếu nại cho từng người hoặc ra quyết định giải quyết khiếu nại kèm theo danh sách những người khiếu nại. Đối với trường hợp không có chữ ký hoặc điểm chỉ của người khiếu nại thì không được thụ lý giải quyết.

Luật khiếu nại còn bổ sung cán bộ tiếp công dân có quyền từ chối tiếp trong trường hợp người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh về vụ việc đã được kiểm tra xem xét và đã có quyết định hoặc kết luận giải quyết của cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và đã được trả lời đầy đủ.

Luật cũng quy định rõ các hành vi nghiêm cấm trong công tác khiếu nại như: Cản trở, gây phiền hà cho người thực hiện quyền khiếu nại; đe doạ, trả thù, trù dập người khiếu nại. Thiếu trách nhiệm trong việc giải quyết khiếu nại; không giải quyết khiếu nại; làm sai lệch các thông tin, tài liệu, hồ sơ vụ việc khiếu nại; cố ý giải quyết khiếu nại trái pháp luật. Ra quyết định giải quyết khiếu nại không bằng hình thức quyết định. Bao che cho người bị khiếu nại; can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết khiếu nại. Cố tình khiếu nại sai sự thật; Kích động, xúi giục, cưỡng ép, dụ dỗ, mua chuộc, lôi kéo người khác tập trung đông người khiếu nại, gây rối an ninh trật tự công cộng. Lợi dụng việc khiếu nại để tuyên truyền chống Nhà nước, xâm phạm lợi ích của Nhà nước; xuyên tạc, vu khống, đe dọa, xúc phạm uy tín, danh dự của cơ quan, tổ chức, người có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, người thi hành nhiệm vụ, công vụ khác. Vi phạm quy chế tiếp công dân; Vi phạm các quy định khác của pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại.

Luật Khiếu nại có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2012. Đạo luật này được đánh giá là rất quan trọng về mặt pháp luật cũng như nhu cầu thực tiễn, nó là sự thể chế hóa chủ trương, quan điểm của Đảng, giúp hoàn thiện những lỗ hổng của Luật Khiếu nại năm 1998, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại.