Một dự án ứng dụng khoa học công nghệ với tên gọi “Dạy gõ cồng chiêng cho thanh-thiếu niên” do Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Chư Pah làm chủ nhiệm vừa được triển khai tại 2 xã Hà Tây và Ia Mơ Nông. Đây là cơ hội để thanh-thiếu niên dân tộc thiểu số có điều kiện tiếp cận văn hóa cồng chiêng một cách bài bản, từ đó có thể biểu diễn và truyền lại cho thế hệ sau nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Bahnar, Jrai trên địa bàn huyện.

Dự án được thực hiện trong thời gian 1 tháng, bắt đầu từ nửa cuối tháng 6-2014 với tổng kinh phí là 150 triệu đồng. Trong đó, 120 triệu đồng từ nguồn vốn ngân sách sự nghiệp khoa học công nghệ năm 2014 và 30 triệu đồng do dân đóng góp (gồm thuê cồng chiêng, địa điểm, điện, nước sinh hoạt, thuê nghệ nhân chỉnh chiêng…). Hai xã được chọn để tổ chức chuyển giao kỹ thuật dạy gõ cồng chiêng là Hà Tây (dân tộc Bahnar) và Ia Mơ Nông (dân tộc Jrai) với 60 thanh-thiếu niên tham gia.
 

Bà Nguyễn Thị Kim Hiệu-Quyền Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện, Chủ nhiệm dự án-cho biết: Qua khảo sát, tại xã Hà Tây và Ia Mơ Nông, việc dạy cồng chiêng cho thanh-thiếu niên vẫn còn mang tính tự phát theo kiểu người đi trước dạy người đi sau, già dạy cho trẻ. Mỗi người lại có một cách dạy khác nhau nên phương pháp dạy cũng thiếu bài bản và chưa khoa học. Do đó, việc áp dụng khoa học công nghệ, kết hợp giáo trình của các nhà nghiên cứu văn hóa vào giảng dạy cho thế hệ trẻ tại 2 địa bàn này là rất cần thiết và mang tính dài hạn.

Theo đó, mỗi xã sẽ tự chọn 30 học viên đăng ký từ các làng và thuê nghệ nhân tại địa phương phối hợp với giáo viên của Trường Trung cấp Văn hóa-Nghệ thuật Gia Lai trực tiếp giảng dạy trên cơ sở giáo trình của trường này. Bên cạnh sự hướng dẫn của nghệ nhân, học viên còn được học qua tranh ảnh, phim tư liệu và power point…

Anh Y Xô (39 tuổi, làng Kon Măh) là nghệ nhân đảm trách dạy gõ cồng chiêng cho thanh-thiếu niên Bahnar tại xã Hà Tây vừa qua. Xem người làng đánh cồng chiêng rồi tập theo, mới 13 tuổi, Y Xô đã thành thạo nhiều giai điệu. Hiện nay, anh là một trong những nghệ nhân ít ỏi của xã. Nói về khó khăn trong những ngày đầu lên lớp, anh chia sẻ: “Mới vào học mấy đứa nhỏ còn bỡ ngỡ, chưa biết cách cầm dùi, cầm chiêng đánh như thế nào cả. Mình phải chỉ nhiều lắm, đọc từng nốt nhạc để chúng nó gõ, dần dần chúng cũng quen. Kết thúc khóa học, đứa nào cũng đánh được cơ bản rồi”.
 

Còn nghệ nhân Rơ Châm Hmút (làng Mrông Yố 2, xã Ia Ka,) thì lại dạy cho thanh-thiếu niên Jrai tại xã Ia Mơ Nông bằng cách hát ê a một số bài hát để học viên có thể thẩm thấu giai điệu, tiết tấu bản nhạc, từ đó dễ dàng học đánh chiêng hơn. “Trong số 30 người học, ban đầu chỉ có 2 đứa biết đánh nhưng chưa thạo. Mình dạy chúng đánh tất cả là 5 bài, qua 1 tháng, đa phần đều đánh được các bài dễ. Một số học viên tiếp thu nhanh và đánh hay là Siu Quy, Rơ Châm Lợi, Rơ Châm Lựk…”- Hmút nói.

Từ xưa đến nay, âm thanh luôn có một vai trò quan trọng đối với cuộc sống con người. Mỗi dạng âm thanh được sử dụng với một mục đích khác nhau. Như một số đồng bào dân tộc khác, âm thanh của cồng chiêng cũng có vai trò quan trọng trong đời sống của người Bahnar, Jrai. Nét văn hóa đặc sắc này cũng đã được UNESCO công nhận là “di sản phi vật thể của nhân loại”. Do đó, theo nhiều người đánh giá, dự án này được thực hiện đã mang lại nhiều hiệu quả thiết thực về mặt kinh tế-xã hội. Đó là: văn hóa truyền thống được tôn trọng, bảo tồn và phát huy, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam “tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; mức hưởng thụ về văn hóa tinh thần của đồng bào được cải thiện, từng bước được nâng cao; phát huy tiềm năng làng du lịch Jrai (làng Kép 1, xã Ia Mơ Nông); làm thay đổi nhận thức cho người dân để họ biết phát huy và bảo vệ những giá trị truyền thống của dân tộc mình; thanh-thiếu niên tham gia dự án là lực lượng tuyên truyền viên về giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc mà đặc biệt là cồng chiêng…

Em Vinh (học sinh lớp 9, làng Kon Măh, xã Hà Tây), một học viên khá của dự án, vui vẻ bày tỏ: “Lớp học đã giúp em và các bạn được học đánh cồng chiêng một cách bài bản theo sách vở, biết được nốt nhạc của từng cái cồng, cái chiêng. Từ chưa biết gì, học xong, em đã chơi được những bài cơ bản. Em sẽ cố gắng tập thêm cho thành thạo để còn dạy lại cho các em trong làng, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào Bahnar chúng em”.

Trao đổi với phóng viên về khả thi nhân rộng mô hình, bà Hiệu cho hay: “Đây là dự án có khả năng nhân rộng rất cao vì hiện nay đã có nhiều nghệ nhân lớn tuổi thực hiện truyền dạy lại cho thế hệ trẻ. Sắp tới, chúng tôi sẽ phối hợp với huyện đoàn và phòng giáo dục để triển khai giảng dạy cồng chiêng trong nhà trường cho các em học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện, góp phần thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII và kết luận Hội nghị Trung ương 10 (khóa X) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; cụ thể hóa Nghị quyết số 12-NQ/HU ngày 5-11-2012 của Huyện ủy về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa đồng bào dân tộc Jrai, Bahnar trên địa bàn huyện Chư Pah giai đoạn 2012-2015 và định hướng đến năm 2020”.