Hiểu rồi thì ông và cả già làng Khôi cũng vậy, lập tức làm liền, cùng Trưởng thôn họp làng, phổ biến cho dân nghe chủ trương của trên. Dân làng mình mất gì nhưng cũng được gì. Nhà cửa, nhà mồ, vật kiến trúc, cây trồng, đất nương rẫy... trong khu vực thi công đều được đền bù.

Cho đến bây giờ già làng Nap vẫn không quên cái cảm giác khó tả của ngày hôm ấy, ngày dời làng. Khác với lệ thường, mặt trời chưa mọc, sương đêm còn ướt đẫm mái nhà, con gà rừng còn chưa gáy mà tiếng người đã râm ran, gọi nhau í ới ở các bếp đang bắt đầu đỏ lửa chuẩn bị cho bữa sáng cuối cùng ở làng cũ. Bộ đội C50, bộ đội Đồn Biên phòng 729, Đồn 731; bộ đội Trung đoàn 710, cán bộ huyện, xã và dân quân… đến giúp dân từ chiều hôm trước.
 

 

Như làng Nap, các bếp của làng Khôi gần đó cũng nổi lửa.
 

 

Bước xuống bậc thang nhẵn bóng, nhìn lên ngôi nhà sàn, già làng không khỏi bồi hồi. Vậy mà đã mấy chục năm rồi còn gì, bấy giờ ông còn trẻ, vác rìu vào rừng cả tháng mới chọn được bộ cột nhà. Rồi còn đẽo, nhờ người khiêng về, đường dốc lại qua suối, đưa được bộ cột về làng mất đến mấy ngày. Chỗ này thằng Bip nghịch bị xóc mảnh dằm vô tay mưng mủ. Cây cột kia có vết mòn là chỗ cột ghè rượu, ngày con H’Wat bắt chồng phải đưa rượu buộc sang cả mấy cây cột khác nữa mới đủ… Ngôi nhà chứa bao nhiêu chuyện với ông vậy mà phải dỡ đi, dời về nơi khác.
 

 

Khu tái định cư Ia Mơr. Ảnh: Thanh Phong

Mặt trời đã lên, ông bước chậm về phía nhà rông và đưa mắt nhìn quanh. Bộ đội, cán bộ và dân quân đã sẵn sàng đâu vào đấy để tháo dỡ các ngôi nhà. Đám trẻ con cũng dậy sớm từ lúc nào, lăng xăng nhìn ngó. Vậy là sau mấy tháng chuẩn bị, hôm nay làng Nap, làng Khôi chuyển đến nơi ở mới, nhường đất làng cũ cho “Nhà nước làm hồ thủy lợi Ia Mơr”. Tờ lịch treo trên vách nhà rông ghi ngày 29 tháng 11 năm 2010.
 

 

Làng cũ đã gắn bó với già, với dân làng bao nhiêu năm ngẫm lại tình cảm thì nhiều mà cái nghèo cũng chẳng kém. Vụ mùa năm kia nắng hạn cây bắp trên nương thiếu nước héo queo, có quả lại không hạt. Rừng cũng khô kiệt không có củ mài như những năm trước kia. May mà năm ấy tỉnh và huyện về cứu trợ, nếu không thì… Chuyển sang làm cái công trình thủy lợi này, cán bộ bảo, trước hết là dân hưởng lợi chứ không ai khác. Ông suy nghĩ lung lắm. Đời mình đã nghe theo cách mạng tham gia đánh Mỹ, rồi những ngày sau giải phóng tiếp tục xây dựng làng, làm đường, khai hoang đất thung trồng lúa. Rồi còn giúp Bộ đội Biên phòng… bao nhiêu việc có bao giờ mình nề hà? Nhưng lần này thì khác, đó là chuyện dời cả làng chớ không phải chuyện chơi, dời làng mà không phải do thiên tai, do sét đánh như hồi xưa. Khó đấy! Nhưng rồi sau mấy đêm suy nghĩ, lại được cán bộ Ban Đền bù Giải phóng mặt bằng của huyện vào giải thích tường tận, cán bộ lãnh đạo huyện cũng về tận nơi gặp dân làng, gặp ông, hỏi có thắc mắc gì không, rồi cho xem cái bản vẽ công trình, nói đến gì gì héc ta, rồi tiền đền bù cả tỷ đồng nữa… ông đã hiểu ra.
 

 

Hiểu rồi thì ông và cả già làng Khôi cũng vậy, lập tức làm liền, cùng Trưởng thôn họp làng, phổ biến cho dân nghe chủ trương của trên. Dân làng mình mất gì nhưng cũng được gì. Nhà cửa, nhà mồ, vật kiến trúc, cây trồng, đất nương rẫy... trong khu vực thi công đều được đền bù. Việc tháo dỡ, di chuyển và dựng nhà mới tại khu tái định cư cũng được huyện và các đơn vị hỗ trợ. Điều làm ông sung sướng nhất là tại khu ở mới có đường giao thông trải nhựa, có điện, có nước sạch sinh hoạt bơm từ giếng khoan đưa lên bồn cao rồi theo ống chảy về tận nhà, cứ như giọt nước của làng. Mỗi hộ được cấp 1.000 m2. Nhà nào cũng có sân, ngôi nhà xây mới rộng 40 m2 cùng ngôi nhà gỗ cũ đã có, nhà bếp, nhà vệ sinh, vườn rau, chuồng trại chăn nuôi… được xây dựng, bố trí ngăn nắp theo quy hoạch.
 

 

Ngày cuối cùng của năm 2010, tôi có dịp về thăm Ia Mơr. Từ thị trấn huyện Chư Prông (Gia Lai), xe ô tô bon nhanh trên con đường nhựa phẳng lì. Không có cảm giác xa lạ bởi những khu dân cư trù phú bên đường Ia Pia, Ia Tôr, Ia Ga; biệt thự kiểu Thái nổi lên giữa vườn cà phê, vườn tiêu xanh tốt. Chỉ vài chục km đường đất từ Ia Ga vào Ia Mơr là còn khó khăn, đầy bụi do dự án triển khai chưa xong. Những cánh rừng khộp còn lớp áo ngoài bám đầy bụi, lá đỏ bầm. Xe ra vào khá nhộn nhịp, chở gỗ tận thu lòng hồ, chở vật liệu xây dựng. Công trình hồ thủy lợi Ia Mơr, những chiếc máy xúc, máy ủi đang hoạt động, bụi mù. Đã hiển hiện vị trí con đập dài 3 km.
 

 

Anh Đoàn Ngọc Hải- Phó Trưởng ban Đền bù Giải phóng mặt bằng của huyện Chư Prông cung cấp nhanh một vài thông tin trên xe: Diện tích lòng hồ 4.000 ha, dự kiến sau khi hoàn thành sẽ cung cấp nước tưới cho 12.000 ha (Gia Lai 8.000 ha, Đak Lak 4.000 ha). Tổng vốn đầu tư trên 3.000 tỷ đồng. Bộ Nông nghiệp và PTNT giao Ban Quản lý Đầu tư Xây dựng Thuỷ lợi 8 làm chủ đầu tư. Về phía huyện Chư Prông, đã thanh toán đền bù 5 đợt với tổng số tiền chi trả hơn 19 tỷ đồng; di chuyển 115 nhà và đã dựng xong 125 nhà (không tính nhà xây mới); dựng xong toàn bộ trụ điện, khoan 3 giếng nước sinh hoạt, đào móng xây 51 nhà, đào móng nhà rông, trường THCS, trường tiểu học, mẫu giáo, nhà ở giáo viên, khai hoang đất tái định canh, tái định cư… Phần lớn các hạng mục đều sẽ hoàn thành trước ngày 31-1-2011.
 

 

Công trường khu tái định cư còn đang bề bộn công việc. Vẫn làng Nap, làng Khôi nhưng đâu vào đó vuông vức trong khu quy hoạch. Những ngôi nhà cũ dựng lại đã ấm tiếng người. Một vài giàn le đã xanh rau. Tết này người dân 2 làng có thể đón Xuân trong những ngôi nhà mới xây. Gặp tôi, già làng Nap cười vui, nói chắc như đinh đóng cột: Có nước hồ, làm được ruộng nước, trồng được cà phê, dân làng mình còn đón Tết to hơn nữa!