Theo quy định của Luật BHXH, các hành vi vi phạm trong thực hiện chính sách BHXH đă rõ ràng, cụ thể tại Điều 134, Điều 135 gồm các hành vi vi phạm pháp luật về đóng BHXH, các hành vi vi phạm về thủ tục thực hiện BHXH như: không đóng, đóng không đúng thời gian quy định, đóng không đúng mức quy định, đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH; cố tì́nh gây khó khăn hoặc cản trở việc hưởng các chế độ BHXH của người lao động …

Tiếp theo, ngày 16/8/2007, Chính phủ ban hành Nghị định số 135/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH đã phân loại, quy định cụ thể mức phạt tiền tối đa đối với các hành vi trên là 20.000.000 đồng. Ngày 18/2/2008, Bộ Lao động-Thương binh và Xă hội, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đă có Thông tư liên tịch 03/2008/TTLT-BLĐTBXH-BTC-NHNN hướng dẫn thủ tục buộc trích tiền từ tài khoản tiền gửi của người sử dụng lao động để nộp tiền BHXH chưa đóng, chậm đóng và tiền lãi phát sinh.

Như vậy, chế tài xử lý vi phạm pháp luật BHXH nói chung và về vi phạm pháp luật trong lĩnh vực BHXH bắt buộc nói riêng đã tương đối đầy đủ nhưng với những quy định như hiện nay cho thấy: mức xử phạt vi phạm hành chính còn thấp, chưa đủ sức răn đe, tính khả thi của biện pháp buộc trích tiền nộp chậm và tiền lãi phát sinh không cao. Đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng trốn tránh và nợ đọng BHXH tại các doanh nghiệp không có dấu hiệu giảm. Do đó, khởi kiện là biện pháp cuối cùng trong xử lý các đơn vị vi phạm pháp luật về BHXH. Trước khi khởi kiện các đơn vị này ra Toà án, BHXH các huyện, thị xã, thành phố lưu ý các nội dung sau:

1 Xác định tư cách khởi kiện của các tổ chức BHXH:

Bộ luật tố tụng dân sự đã được Quốc Hội khóa XI, kỳ họp thứ 5 thông qua (15/6/2004) quy định chủ thể trong vụ án dân sự như sau:

- Đương sự trong vụ án dân sự là cá nhân, cơ quan, tổ chức bao gồm nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.

- Nguyên đơn trong vụ án dân sự là người khởi kiện, người được cá nhân, cơ quan, tổ chức khác do Bộ luật này quy định khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự khi cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của người đó bị xâm phạm.

Cơ quan, tổ chức do Bộ luật này quy định khởi kiện vụ án dân sự để yêu cầu Tòa án bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thuộc lĩnh vực mình phụ trách cũng là nguyên đơn.

Như vậy, tổ chức BHXH từ Trung ương đến quận, huyện, thị xã theo quy định của pháp luật đều có tư cách pháp nhân, có tài khoản và có con dấu riêng. Do vậy , theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự đều có đủ tư cách pháp lý để khởi kiện.

2.Xác định đối tượng bị kiện:

Trước khi đưa các đơn vị nợ đọng tiền BHXH ra tòa, tổ chức BHXH cần lưu ý xác định đối tượng bị kiện như sau:

Rà soát các đơn vị sử dụng lao động (SDLĐ) còn nợ tiền BHXH trên địa bàn quản lý, đơn vị nào có 1 trong các hành vi sau: không đóng, đóng không đúng thời gian quy định, đóng không đúng mức quy định, đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH thì được xem là vi phạm pháp luật về đóng BHXH (Điều 134 -Luật BHXH ).

Cơ quan BHXH tiến hành khởi kiện đối với các đơn vị có hành vi vi phạm nêu trên, trước hết là những đơn vị SDLĐ nợ tiền BHXH với số tiền lớn, thời gian kéo dài, những đơn vị có khả năng đóng tiền BHXH, đã thu tiền đóng BHXH, BHYT của người lao động, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về BHXH vẫn cố tình dây dưa, không đóng tiền BHXH, BHYT.

3.Chuẩn bị khởi kiện: Tòa án có thẩm quyền xét xử sơ thẩm: Theo quy định tại Điều 33, 34, 35, 36 Bộ Luật Tố tụng dân sự thì Tòa án có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm tranh chấp về BHXH giữa cơ quan BHXH và đơn vị SDLĐ là Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. Trường hợp cần thiết có thể là TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.- Cơ quan BHXH gửi đơn đến Tòa án nơi đơn vị SDLĐ có trụ sở làm việc hoặc thỏa thuận với đơn vị SDLĐ bằng văn bản gửi đơn đến Tòa án nơi cơ quan BHXH có trụ sở làm việc.

- Nếu tranh chấp phát sinh từ hoạt động của chi nhánh tổ chức thì cơ quan BHXH có thể yêu cầu Tòa án nơi đơn vị SDLĐ có trụ sở hoặc nơi đơn vị SDLĐ có chi nhánh giải quyết.

Chuẩn bị đơn khởi kiện và tài liệu liên quan: Cơ quan BHXH tiến hành khởi kiện bằng cách nộp đơn khởi kiện (kèm theo các tài liệu liên quan) cho Tòa án có thẩm quyền. Khi khởi kiện, cần lưu ý một số vấn đề sau:

- Chuẩn bị kỹ nội dung định khởi kiện

- Nộp đơn đúng Tòa án có thẩm quyền

- Nộp đơn trong thời hiệu khởi kiện

- Nộp đầy đủ kèm theo đơn những tài liệu cần thiết liên quan đến nội dung kiện; các tài liệu này phải đảm bảo tính pháp lý; cần có bản kê chi tiết các tài liệu kèm theo nộp cho Tòa án.

4. Trình tự khởi kiện:

Nộp đơn khởi kiện:

Cơ quan BHXH với tư cách là nguyên đơn nộp đơn khởi kiện trực tiếp tại Tòa án hoặc gửi qua bưu điện. Đơn khởi kiện phải do Giám đốc BHXH tỉnh ký tên và đóng dấu. Ngày khởi kiện được tính từ ngày cơ quan BHXH nộp đơn tại Tòa án hoặc ngày có dấu bưu điện nơi gửi.

* Tài liệu, chứng cứ gửi kèm đơn khởi kiện gồm:

- Biên bản về hành vi vi phạm pháp luật của đơn vị SDLĐ với cơ quan BHXH.

- Biên bản kiểm tra của cơ quan BHXH, biên bản thanh tra, kiểm tra của các cơ quan quản lý nhà nước về lao động.

- Quyết định xử phạt vi phạm hành chính của cơ quan quản lý nhà nước về lao động đối với hành vi vi pham pháp luật BHXH của người SDLĐ.

- Bản đối chiếu nộp BHXH, BHYT (mẫu C46-BH) hoặc Thông báo kết quả đóng BHXH, BHYT bắt buộc (mẫu 08-TBH quy định tại QĐ số 902/QĐ-BHXH). Nhằm đảm bảo tính pháp lý để có thể tiến hành khởi kiện, cơ quan BHXH cần làm văn bản có đủ chữ ký xác nhận, đóng dấu giữa cơ quan BHXH và đơn vị SDLĐ về số liệu đã ghi trong Thông báo 08-TBH.

- Các tài liệu, chứng cứ khác có liên quan.

5.Thời điểm bắt đầu thời hiệu khởi kiện:

Được tính kể từ ngày quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức, lợi ích công cộng, lợi ích của nhà nước bị xâm phạm và được xác định như sau: trong một quan hệ pháp luật, hoặc trong một giao dịch dân sự, nếu hành vi xâm phạm xảy ra ở nhiều thời điểm khác nhau, thì thời điểm bắt đầu thời hiệu khởi kiện được tính từ ngày xảy ra hành vi xâm hại cuối cùng. Như vậy, thời hiệu khởi kiện các đơn vị vi phạm Luật BHXH bắt đầu từ ngày ký bản đối chiếu nộp BHXH, BHYT giữa BHXH và đơn vị. Theo nội dung bản đối chiếu này, hai bên đã ký xác nhận cụ thể số tiền nợ tức là xác định phần nghĩa vụ mà đơn vị chưa thực hiện đối với cơ quan BHXH.

Khởi kiện các đơn vị nợ đọng tiền BHXH ra tòa là nghiệp vụ phát sinh của ngành BHXH, do vậy trong quá trình chuẩn bị và tiến hành khởi kiện, các tổ chức BHXH tự trang bị để nắm vững các quy định của pháp luật. Đây là lĩnh vực mới, nhạy cảm nên trong quá trình chuẩn bị và tiến hành khởi kiện còn có những khó khăn, vướng mắc. BHXH Việt Nam đã có Công văn số 3434/BHXH-KT (13/10/2008) và Công văn số 837/BHXH-KT (05/3/2010) hướng dẫn cụ thể. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi mạn phép trao đổi với BHXH các huyện, thị xã, thành phố các nội dung trên để việc áp dụng các biện pháp xử lý thích hợp với từng đơn vị, đặc biệt là việc khởi kiện các đơn vị sử dụng lao động vi phạm pháp luật về đóng BHXH đạt hiệu quả.