Tuy nhiên, do mức qui định xử phạt còn quá nhẹ, cũng như hình thức xử lý chỉ mang tính chất dân sự, nên thực tế nhiều đơn vị, doanh nghiệp đã cố tình không chấp hành luật BHXH, BHYT. Tình trạng man trá, lách luật theo cách chỉ trích nộp BHXH cho người lao động dựa trên mức lương thấp hơn mức lương thực hưởng, thậm chí sử dụng mức lương tối thiểu chung, đang diễn ra khá phổ biến ở nhiều doanh nghiệp. Điều này khiến cho người lao động bị thiệt thòi khi tính hưởng các chế độ bảo hiểm. Mặt khác do đồng lương thực tế quá thấp nên còn có trường hợp, một số doanh nghiệp, công nhân và chủ lao động ngầm thỏa thuận với nhau không đóng BHXH mà lấy số tiền trích nộp đó bù vào lương. Thoạt nghe phương thức này có vẻ “chấp nhận được” ,vì đã giúp cả hai bên cùng có lợi. Người lao động được hưởng thêm tiền hàng tháng, còn doanh nghiệp thì không phải trả thêm tiền. Nhưng trên thực tế hậu quả nặng nề và sự thiệt thòi vẫn hoàn toàn do người lao động gánh chịu. Bởi lẽ nếu rủi ro xảy ra trong thời gian làm việc người lao động sẽ không được hưởng bất kỳ một khoản trợ cấp nào và quan trọng hơn là không có chế độ sau này.

Tình trạng nợ đọng, trây ì, thậm chí trốn nợ BHXH, BHYT đang diễn ra ngày càng phức tạp, ngang nhiên và phổ biến hơn. Trước đây, việc trốn đóng BHXH, BHYT chỉ dừng ở một số tỉnh, thành phố và chủ yếu là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hay khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Thì nay, gần như ở tỉnh nào, thành phố nào cũng có tình trạng trốn đóng BHXH, BHYT trong tất cả các loại hình doanh nghiệp. Biện hộ cho tình trạng này nhiều doanh nghiệp vin vào cớ do việc sản xuất kinh doanh gặp nhiều khó khăn, do ảnh hưởng bởi suy thoái kinh tế toàn cầu…và mặc nhiên trây ỳ, trốn đóng tiền BHXH, BHYT. Theo thống kê của BHXH Việt Nam, tính đến hết tháng 10/2011 số tiền BHXH, BHYT mà các doanh nghiệp không chịu nộp đã là gần 6000 tỷ đồng. Món nợ khổng lồ này bao gồm cả số tiền mà doanh nghiệp phải trích nộp cho người lao động theo qui định của luật, và cả số tiền của cá nhân người lao động hàng tháng đóng BHXH, nhưng tất cả đã bị doanh nghiệp và chủ sử dụng lao động chiếm dụng. Điều này không chỉ gây thiệt hại to lớn cho ngân quỹ nhà nước mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi của hàng chục vạn lao động. Theo qui định của Luật pháp, để bảo vệ quyền lợi cho người lao động, BHXH ở nhiều tỉnh, thành phố mà tiêu biểu là BHXH các địa phương: Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Hà Nội, Bình Dương…đã có nhiều biện pháp thu hồi nợ, kể cả việc đưa đơn kiện ra Tòa án, nhưng không đạt kết quả mong đợi. Đáng chú ý là nhiều vụ dù thắng kiện, cơ quan BHXH cũng không dễ lấy được tiền nợ từ các doanh nghiệp. Bởi lẽ việc thi hành các bản án còn gặp muôn vàn vô vàn khó khăn. Chẳng hạn như ông Phạm Minh Thành, Phó giám đốc BHXH tỉnh Đồng Nai cho biết từ năm 2009 đến nay, BHXH Đồng Nai đã kiện 18 doanh nghiệp nợ BHXH ra tòa đòi 17,5 tỷ đồng, nhưng cho đến nay mới thu được trên 5 tỷ đồng. Nhiều doanh nghiệp đã bặt vô âm tín với số nợ hàng tỷ đồng. Có doanh nghiệp khi bán đấu giá tài sản, số tiền thu được chưa đủ trả ngân hàng, nên BHXH không đến lượt đòi được nợ. Điều đáng quan tâm ở đây là có rất nhiều doanh nghiệp không trả nợ, nhưng chưa có doanh nghiệp nào vì thế mà buộc phải đóng cửa hay phải chịu những hình thức xử lí tương tự. Mặc dù theo Điều 138 Luật BHXH, qui định “cá nhân có hành vi không đóng BHXH, đóng không đúng thời gian quy định, đóng không đúng mức quy định, đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt vi phạm hành chính, xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật" nhưng trên thực tế có lẽ chưa có doanh nghiệp nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự do hành vi chiếm dụng tiền BHXH của người lao động. Phải chăng những qui định xử phạt quá nhẹ của Luật đã không đủ sức bảo vệ quyền lợi hợp pháp của của hàng vạn người lao động, hay nói một cách khác Luật BHXH đang bị vô hiệu hóa? Nếu tình trạng trên không sớm được giải quyết, nếu quyền lợi BHXH của hàng vạn người lao động vẫn tiếp tục bị bỏ qua, sẽ làm xói mòn lòng tin của người lao động vào đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về an sinh xã hội. Có thể xem đây là một trong những nguyên nhân gây nên sự mất ổn định tình hình chính trị của đất nước.