Để được hưởng trợ cấp thất nghiệp, trong thời hạn 7 ngày làm việc sau khi có quyết định nghỉ việc (hoặc chấm dứt hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc), người lao động phải đăng ký thất nghiệp. Trong thời hạn 15 ngày làm việc, kể từ ngày đăng ký thất nghiệp, người lao động phải hoàn chỉnh hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp và nộp cho Trung tâm giới thiệu việc làm để được giải quyết hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Như vậy, ngay sau khi chấm dứt quan hệ lao động với người sử dụng lao động (SDLĐ), người lao động phải hết sức khẩn trương làm các thủ tục cần thiết để được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Vấn đề này trên thực tế không phải lúc nào cũng thuận lợi, suôn sẻ. Có khá nhiều người lao động sau khi nghỉ việc phải loay hoay với việc đăng ký thất nghiệp, chờ đợi lấy sổ bảo hiểm xã hội, hoàn tất hồ sơ và nộp cho Trung tâm giới thiệu việc làm để được hưởng trợ cấp. Nếu việc đăng ký hoặc nộp hồ sơ không đúng thời hạn sẽ không được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Mặc dù thời gian tham gia bảo hiểm thất nghiệp vẫn được bảo lưu, nhưng chỉ có ý nghĩa đối với người lao động tiếp tục lao động và tiếp tục được tham gia bảo hiểm thất nghiệp, còn người lao động không thể tiếp tục lao động sẽ không còn cơ hội để hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Để có được bộ hồ sơ hoàn chỉnh nộp cho Trung tâm giới thiệu việc làm không phải chỉ do người lao động mà còn có trách nhiệm của người SDLĐ và cơ quan bảo hiểm xã hội (BHXH). Khi có quyết định nghỉ việc (hoặc chấm dứt hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc), người SDLĐ phải thực hiện ghi sổ BHXH, chuyển đến cơ quan BHXH để chốt sổ rồi mới trả sổ cho người lao động, lúc này người lao động mới có đủ điều kiện để hoàn chỉnh hồ sơ nộp cho Trung tâm giới thiệu việc làm. Nếu có trục trặc hoặc vướng mắc vấn đề nào đó như khi có quyết định nghỉ việc (hoặc chấm dứt hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc), người lao động còn phải thanh toán công nợ với người SDLĐ rồi mới được nhận quyết định nghỉ việc – việc này có thể ảnh hưởng đến thời gian đăng ký thất nghiệp (vì chỉ có 7 ngày để đăng ký); sau khi có quyết định nghỉ việc, người SDLĐ mới ghi sổ và chuyển sổ cho cơ quan BHXH chốt sổ, việc này không có gì chậm trễ nếu người SDLĐ đóng BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp đầy đủ, đúng thời gian quy định, nhưng nếu chưa đóng, chậm đóng hoặc đóng không đúng quy định thì cơ quan BHXH chưa chốt được sổ BHXH và như vậy người lao động sẽ chưa có sổ BHXH để làm thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp, nếu quá thời hạn 15 ngày kể từ ngày đăng ký thất nghiệp mà không hoàn chỉnh thủ tục hồ sơ nộp cho Trung tâm giới thiệu việc làm thì sẽ không được hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Khi có đủ hồ sơ và nộp đúng hạn cho Trung tâm giới thiệu việc làm để được hưởng trợ cấp thất nghiệp, hằng tháng người lao động lại phải thông báo tình trạng tìm việc làm trong thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp cho Trung tâm giới thiệu việc làm thì mới được hưởng trợ cấp thất nghiệp trong tháng đó, nếu quên thông báo hoặc do đi tìm việc làm ở quá xa không thông báo kịp thời sẽ bị tạm dừng hưởng, nếu không thực hiện việc thông báo này trong ba tháng liên tục sẽ bị chấm dứt hưởng trợ cấp. Điều này nảy sinh vấn đề bất cập, nếu người lao động thất nghiệp tìm được việc làm thì “sẽ được hưởng khoản trợ cấp một lần bằng tổng giá trị của tổng trợ cấp thất nghiệp của số thời gian được hưởng trợ cấp thất nghiệp còn lại theo quy định tại khoản 2 Điều 82 Luật bảo hiểm xã hội” (theo khoản 2 Điều 23 Nghị định số 127/2008/NĐ-CP); nếu không tìm được việc làm và hằng tháng không thông báo với tổ chức BHXH về việc tìm việc làm thì bị tạm dừng hưởng trợ cấp, nếu không thông báo 3 tháng liên tục thì bị chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp; đối với người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp, nếu đủ điều kiện và hưởng lương hưu cũng bị chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp từ khi hưởng lương hưu, điều này có thể so sánh với người thất nghiệp tìm được việc làm trong thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp (tìm được việc làm là có thu nhập, hưởng lương hưu cũng là một khoản thu nhập). Như vậy có đảm bảo sự công bằng trong việc tham gia bảo hiểm thất nghiệp và hưởng trợ cấp thất nghiệp?

Một vấn đề khác thực sự khó cho người lao động thất nghiệp, bởi vì sau hai lần từ chối nhận việc làm do tổ chức BHXH giới thiệu mà không có lý do chính đáng, bị chấm dứt hưởng trợ cấp (điểm đ khoản 1 Điều 87 Luật BHXH). Tìm được việc làm đã khó, tìm được việc làm phù hợp với người lao động thất nghiệp lại càng khó hơn, trong khi người lao động thất nghiệp vì cuộc sống, vì kế sinh nhai bản thân họ cũng phải tự mình đi tìm việc làm ở đâu đó, không thể chỉ có chờ đợi sự giới thiệu việc làm của tổ chức BHXH và có khi không nắm được thông tin nên không chủ động đến tổ chức BHXH để được giới thiệu việc làm…Đối với lao động phổ thông, cơ hội tìm kiếm việc làm có thể phần nào dễ dàng hơn; đối với lao động trong các đơn vị sự nghiệp, nhất là lao động thực hiện nhiệm vụ chuyên môn theo bằng cấp bị thất nghiệp như lao động trong ngành Thuế, Kho bạc, Bệnh viện, Trường học, Bảo hiểm xã hội…để có được việc làm phù hợp là điều hết sức khó khăn, ngay cả cơ quan giới thiệu việc làm cũng rất khó tìm kiếm được việc làm đối với đối tượng này, chưa nói đến việc một số cơ quan sự nghiệp chỉ tiếp nhận lao động thông qua thi tuyển.

Thiết nghĩ, cần có một cơ chế thông thoáng hơn, phù hợp hơn đối với lao động bị thất nghiệp, tạo thuận lợi để người thất nghiệp có đủ điều kiện, thời gian tìm việc làm mới, như kéo dài thời gian đăng ký thất nghiệp từ 7 ngày lên 20 ngày và trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày đăng ký thất nghiệp phải nộp đủ hồ sơ hợp lệ cho Trung tâm giới thiệu việc làm để được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Vấn đề hưởng trợ cấp thất nghiệp cũng nên thực hiện theo nguyên tắc “có đóng, có hưởng” và hưởng đủ trợ cấp theo quy định, không nên quy định phải có thông báo hằng tháng với tổ chức BHXH, bởi vì nếu người thất nghiệp tìm được việc làm trong thời gian hưởng trợ cấp thì số tiền trợ cấp còn lại họ vẫn được hưởng đủ. Việc chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp chỉ nên áp dụng đối với các trường hợp hết hạn hưởng, vi phạm pháp luật (theo điểm h khoản 1 Điều 87 Luật BHXH), từ trần hoặc ra nước ngoài định cư. Cơ quan giới thiệu việc làm và tổ chức bảo hiểm xã hội cần phối hợp chặt chẽ, đồng bộ và tích cực hơn trong việc tìm kiếm và giới thiệu việc làm cho người thất nghiệp.