Qua những khó khăn đã đề cập trong bài “Nhìn lại việc nắm số lượng đối tượng tham gia BHXH, BHYT”, chúng tôi lại liên tưởng đến cộng hưởng trong công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH, BHYT hiện nay.

Trước hết về mặt khách quan: Nhận thức của một số người sử dụng lao động chưa thấy hết tấm quan trọng và ý nghĩa của việc thực hiện chính sách, chế độ BHXH, BHYT đối với người lao động. Nếu làm tốt vấn đề này sẽ tạo nên một yếu tố ổn định tinh thần, đời sống của người lao động. Khi họ đã phấn chấn thì năng suất lao động càng cao và đem lại nhiều sản phẩm chất lượng cho đơn vị. Từ đó đơn vị luôn luôn được ổn định và phát triển bền vững. Ngược lại chỉ chú trọng, quan tâm đến lỗ, lãi, chiếm dụng vốn thì tất yếu người lao động không được tham gia đầy đủ BHXH, BHYT. Mặt khác do tình hình sản xuất khó khăn, một số đơn vị lách Luật để thực hiện hợp đồng lao động thử việc; không thực hiện quy định về ký kết hợp đồng lao động cho người lao động; có đơn vị chỉ đăng ký tham gia được một thời gian ngắn sau đó không tiếp tục hoạt động nên tỷ lệ người lao động tham gia BHXH, BHYT còn hạn chế. Điển hình, tinh đến tháng 10/2010: Công ty chè Ayun nợ đóng BHXH, BHYT người lao động có thời gian 19 tháng, Công ty cà phê chư Păh: 10 tháng, Công ty xây dựng 72: 23 tháng…

Đối với cơ chế quản lý của các cơ quan có chức năng hiện nay trên địa bàn cũng chưa thật sự có giải pháp tích cực trong quản lý hoạt động kinh doanh, mỗi cơ quan còn nắm một số liệu khác nhau trong khâu quản lý lao động, việc làm. Việc phối hợp thanh tra, kiểm tra, giám sát, thông báo cho nhau chưa được thường xuyên và liên tục. Bên cạnh đó do lực lượng cán bộ làm công tác thanh tra của cơ quan chức năng biên chế mỏng. Không chỉ có thanh tra việc chấp hành Luật BHXH, BHYT mà phải thanh tra nhiều lĩnh vực khác của ngành chủ quản nữa. Từ khi thực hiện Luật BHXH đến nay chỉ có thanh tra một số ít đơn vị nhưng dừng ở lập biên bản chứ chưa có xử phạt hành chính theo quy định. Xét góc độ quản lý thu hiện nay so với ngành Thuế thì ngành BHXH thu đến tận xã, phường, thị trấn. Tiềm năng lao động khai thác thì rộng lớn (tiến tới mọi người phải tham gia BHXH và BHYT toàn dân), đối với chuyên quản thu Thuế chỉ thu những hộ kinh doanh lớn hoặc khoán thuế trên doanh thu, còn những hộ nhỏ, cá thể thì ủy nhiệm cho xã, phường, thị trấn thu. Về động lực, kích thích cho chuyên quản thu cũng khác: Nguồn thu của Thuế ở cơ sở được kết cấu vào khoản chi thường xuyên của ngân sách xã, phường, thị trấn nên chính quyền ở đó tập trung nhân lực cả hệ thống chính trị để thu bằng được. Đối với BHXH nguồn thu được tập trung về tài khoản thu BHXH Việt Nam để đầu tư, bảo tồn phát triển quỹ. Nếu có một khoản hoa hồng thì rất nhỏ chưa thích ứng và động viên mạnh mẽ các Đại lý thu BHXH, BHYT ở các xã, phường, thị trấn. Nếu BHXH đặt vấn đề đế hệ thống chính trị của xã, phường, thị trấn về tổ chức thu thì có nơi từ chối khéo và xem nhiệm vụ này là của riêng ngành BHXH.

Khi đề cập đến hoạt động, tổ chức riêng của ngành BHXH thì thấy rằng: Trong những năm qua ngành BHXH phát triển quá nhanh về cả chiều rộng và chiều sâu. Áp lực công việc thì ngày càng nhiều nhưng biên chế con người không tăng. Trong lúc đó một số cán bộ, viên chức chưa theo kịp yêu cầu nhiệm vụ; tác phong làm việc, lối tư duy vẫn còn bị sức ỳ của thời bao cấp cản trở. Làm việc còn thụ động chờ chỉ đạo của cấp trên mới thực hiện, không mang tính sáng tạo, chủ động đề xuất công việc, không dám chịu trách nhiệm… thậm chí có người việc nghiên cứu vận dụng văn bản vào tác nghiệp còn máy móc hoặc xử lý công việc còn theo cảm tính.

Thiết nghĩ, để tiến tới đẩy mạnh việc phát triển đối tượng tham gia BHXH, BHYT thì cần khắc phục những nội dung nêu trên. Điều quan trọng là đòi hỏi Chính phủ phải bổ sung một số cơ chế quản lý phù hợp với thực trạng hoạt động của các cơ quan, đơn vị tham gia BHXH, BHYT. Đối với ngành BHXH cần xem xét lại việc biên chế con người, công tác đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng năng lực chuyên môn cán bộ, viên chức; đề xuất nên thực hiện cơ chế tổ chức quản lý thu, chi theo 04 cấp từ Trung ương đến cấp xã, phường, thị trấn. Đối với cơ cấu phòng Thu thì ngoài tổ công tác thu hồi nợ nên có bộ phận khai thác.