Qua triển khai thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH), Luật bảo hiểm y tế (BHYT), hệ thống BHXH từ tỉnh đến huyện có nhiều cố gắng trong công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH, BHYT. Nếu tính năm 2006 có 63.302 người tham gia BHXH thì đến nay có 71.649 người (tăng 13,19%); Số người tham gia BHYT từ 651.379 năm 2006 lên 869.637 người (tăng 33,51%). Tương ứng đã nâng dần tổng số quỹ BHXH, BHYT từ: 208.812 triệu đồng lên trên 700.000 triệu đồng.

Có thể nói rằng kết quả ấy là quá trình sử dụng tổng hợp những biện pháp: Từ việc nghiên cứu thật kỹ các nội dung quy định và triển khai thực hiện các văn bản của Nhà nước và ngành. Đẩy mạnh khâu thông tin, tuyên truyền phổ biến chính sách BHXH, BHYT đến mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội bằng nhiều hình thức (thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, pano, tờ rơi, mở trang Web- BHXH tỉnh…). Tăng cường sự tranh thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ và chính quyền các cấp ở địa phương xin ý kiến chỉ đạo về việc tháo gỡ khó khăn đối với các đơn vị sử dụng lao động cố tình không chấp hành tốt pháp luật về BHXH và BHYT. Tổ chức cùng với các cơ quan, ban, ngành chức năng ở địa phương thực hiện thanh tra, kiểm tra các đơn vị vi phạm Luật lao động, Luật BHXH, BHYT. Tổ chức thực hiện tốt công tác cải cách thủ tục hành chính, rà soát loại trừ những quy định bất hợp lý của địa phương đề ra; xử lý những tồn tại trong công tác thu, cấp, quản lý và sử dụng sổ BHXH và thẻ BHYT để phục vụ tốt đối tượng tham gia BHXH, BHYT. Thường xuyên giáo dục mỗi cán bộ, công chức phải tâm niệm thật sự học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh về tận tụy phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân; tất cả vì đối tượng người tham gia BHXH, BHYT. Phân công, xác định trách nhiệm cho cán bộ phụ trách từng khối, địa bàn cụ thể. Tổ chức bồi dưỡng, trao đổi nghiệp vụ để cán bộ thu nắm vững nghiệp vụ khi thực thi nhiệm vụ. Tổ chức xác định rõ những đối tượng thuộc phạm vi tham gia bảo hiểm xã hôi, bảo hiểm y tế bắt buộc hoặc tự nguyện. Trên cơ sở đó có kế hoạch thống kê số lượng để đề ra kế hoạch mở rộng đối tượng tham gia; nắm chắc mức đóng của từng loại hình, từng đối tượng. Theo dõi, nắm bắt kịp thời tình hình biến động lao động ở các đơn vị đang tham gia. Tiếp cận kịp thời những đơn vị có khó khăn trong việc đóng BHXH, BHYT cho người lao động và những đơn vị nợ đọng… để nắm rõ tình hình, động viên thuyết phục và có các biện pháp nhằm thu đúng, thu đủ, thu kịp thời và giải quyết các vấn đề phát sinh theo đúng quy định cho đến thực hiện tốt công tác thi đua khen thưởng hàng năm.

Tuy nhiên vẫn còn có ý kiến: Hệ thống BHXH chưa triệt để khai thác hết đối tượng tham gia BHXH, BHYT. Vấn đề này chúng tôi thiết nghĩ không sai. Vậy cần có những giải pháp nào để tăng cường việc mở rộng đối tượng trong thời gian đến. Qua nghiên cứu chúng tôi xin trao đổi để cùng nhau tham khảo.

Theo Điều 18 của Luật BHXH quy định người sử dụng lao động có trách nhiệm hằng tháng đóng BHXH và trích từ tiền lương tiền công của người lao động để đóng cùng một lúc vào quỹ BHXH. Quy định bắt buộc là vậy nhưng có đơn vị lại không thực hiện (nhất là những đơn vị ngoài quốc doanh). Khi đề cấp đến vấn đề này thì được biết về phía người sử dụng lao động cho rằng vì chưa nắm rõ quy định hoặc không thấy cơ quan nào đến yêu cầu. Khách quan mà nói lý giải này chưa thật chính xác. Bởi khi lập thủ tục đăng ký kinh doanh và ký hợp đồng lao động các đơn vị này đã rõ các quy định. Đặc biệt trong các điều khoản ký hợp đồng lao động với người lao động đã nêu rõ nội dung về thực hiện chế độ BHXH, BHYT. Phải chăng do họ phớt lờ, chiếm dụng vốn đầu tư vào sản xuất kinh doanh.

Mặc khác về cơ chế quản lý hiện nay cần phải nghiên cứu: Việc quy định mức lãi suất xử phạt chậm nộp theo mức lãi suất đầu tư quỹ BHXH trong năm không tác động mạnh đối với đơn vị sản xuất kinh doanh. (Vì thấp hơn nhiều so với mức lãi suất tiền vay của các ngân hàng thương mại). Về cơ chế xử phạt: Cơ quan BHXH trực tiếp phát hiện ra các sai phạm nhưng không được quyền xử phạt, mà phải báo cáo cơ quan chức năng ra quyết định xử phạt. Nhưng khi báo cáo với ngành chức năng thì lại gặp trở ngại về thủ tục hành tự, lực lượng làm công tác thanh tra ở đơn vị này rất mỏng do vậy khó thực hiện.Về cơ chế phối hợp quản lý, nắm chắt các đơn vị sử dụng lao động của các cơ quan chức năng thì chưa đồng bộ: Cơ quan Kế hoạch - Đầu tư, tổ chức thực hiện đăng ký kinh doanh cho các đối tượng, nên nắm được số liệu về các đơn vị, cá nhân đăng ký hoạt động sản xuất, kinh doanh trên địa bàn. Cơ quan Lao động - Thương binh và Xã hội tổ chức quản lý nguồn lao động, tham mưu đề ra các giải pháp tạo việc làm, giới thiệu việc làm, thu thập và cung cấp cơ sở dữ liệu về lao động, mới nắm được lao động và việc làm. Cơ quan thuế, hướng dẫn đăng ký và thực hiện thu thuế đối với các đơn vị, tổ chức và cá nhân sản xuất, kinh doanh thuộc đối tượng nộp thuế. Cơ quan BHXH, tổ chức thu các khoản đóng BHXH, BHYT của cơ quan, đơn vị, tổ chức và cá nhân theo quy định của pháp luật, nên chỉ nắm được số đơn vị, số lao động đã đăng ký tham gia BHXH. Như vậy, cơ quan BHXH muốn nắm được đối tượng lao động tham gia BHXH trên từng địa bàn, phải thông qua các cơ quan: Kế hoạch - Đầu tư, Lao động - Thương binh và Xã hội và cơ quan Thuế để xin số liệu, sau đó cơ quan BHXH cử cán bộ xuống đơn vị để tuyên truyền và hướng dẫn cho người sử dụng lao động nắm được chính sách, chế độ và thủ tục tham gia để họ thực hiện. Thực tế qua kiểm tra hoạt động của các đơn vị thì trên danh sách đăng ký kinh doanh thì có nhưng lại không có tên, địa chỉ hoạt động trên địa bàn, mất tích.

Từ các nguyên nhân trên để nắm được đầy đủ số đơn vị sử dụng lao động và người lao động là một điều không thể dễ dàng khi vẫn giữ cơ chế quản lý như hiện nay. Vậy nên chăng Chính phủ phải có văn bản quy định lại về cơ chế thanh tra, kiểm tra, xử phạt; Cần có quy định rõ công tác phối hợp đối với các cơ quan quản lý nói trên. Khi cơ quan quản lý nhà nước cấp phép cho cho kinh doanh, yêu cầu họ phải cam kết thời gian thực hiện đóng BHXH, BHYT cho người lao động. Đồng thời, thông báo kịp thời cho cơ quan BHXH cùng cấp được biết để quản lý.