Bảo hiểm y tế là hình thức bảo hiểm được áp dụng trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, không vì mục tiêu lợi nhuận, do Nhà nước tổ chức thực hiện và các đối tượng có trách nhiệm tham gia theo quy định của Luật Bảo hiểm y tế.

Luật Bảo hiểm y tế (BHYT) số 25/2008/QH12 ngày 14/11/2008 đã được tổ chức thực hiện từ ngày 01/7/2009 (ngày Luật BHYT có hiệu lực thi hành). Việc đưa Luật BHYT vào cuộc sống đã đánh dấu một bước quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển chính sách BHYT của Đảng và Nhà nước đối với chiến lược chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân. Để ghi nhận sự kiện quan trọng này, Thủ trướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 823/2009/QĐ-TTg ngày 16/6/2009 lấy ngày 01 tháng 7 hàng năm là ngày Bảo hiểm y tế Việt Nam nhằm tuyên truyền sâu rộng Luật BHYT; khuyến khích, vận động nhân dân tích cực tham gia BHYT, tiến tới BHYT toàn dân; động viên và nâng cao ý thức, trách nhiệm của những người làm công tác BHYT và cán bộ, nhân viên ngành y tế.
 
Qua một năm tổ chức thực hiện Luật BHYT, các chính sách BHYT đã thực sự đi vào cuộc sống, tạo được sự đồng thuận cao trong xã hội và hơn ai hết chính là sự đảm bảo ngày càng tốt hơn, thuận lợi hơn, đầy đủ hơn các quyền lợi của người tham gia BHYT khi không may họ bị rủi ro phải khám bệnh, chữa bệnh. Việc đăng ký nơi khám bệnh, chữa bệnh (KCB) ban đầu được triển khai tới tuyến xã đã giảm áp lực cho các cơ sở KCB tuyến trên. Đồng thời Luật cũng khắc phục được nhiều tồn tại, bất cập trước đó (trước khi Luật BHYT có hiệu lực thi hành).

Tuy nhiên trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện Luật BHYT đã nảy sinh một số vấn đề bất cập liên quan đến quyền lợi của người tham gia BHYT.

Theo quy định của Luật BHYT, mức đóng BHYT được xác định theo tỷ lệ phần trăm của tiền lương, tiền công, tiền lương hưu, tiền trợ cấp hoặc mức lương tối thiểu chung của khu vực hành chính; mức hưởng BHYT theo mức độ bệnh tật, nhóm đối tượng trong phạm vi quyền lợi của người tham gia BHYT; đảm bảo chia sẻ rủi giữa những người tham gia BHYT. Việc quy định như vậy đã tạo nên sự công bằng tương đối giữa mức đóng và mức hưởng, thể hiện tính nhân văn sâu sắc của chính sách BHYT đối với sức khỏe nhân dân. Song, xét ở góc độ vùng, miền (nông thôn – thành thị; miền núi – đồng bằng) cùng một nhóm đối tượng nhất là các đối tượng có mức đóng được xác định theo tỷ lệ phần trăm thì mức hưởng có sự chênh lệch rất lớn và người chịu thiệt thòi hơn lại chính là những người ở miền núi, vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa.

Cùng một mức độ bệnh tật như nhau nhưng người bệnh cư trú ở khu vực thành thị (nhất là các thành phố lớn) sẽ được tiếp cận với trang thiết bị y tế (chưa nói đến dịch vụ kỹ thuật cao) nhiều hơn, hiện đại hơn, chất lượng KCB cao hơn, thuận lợi hơn những người cư trú ở khu vực nông thôn (nhất là nông thôn miền núi, vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa); cùng một loại bệnh tật thông thường (không vượt quá khả năng chuyên môn của tuyến KCB) nhưng số lượng (có khi cả chủng loại) thuốc chữa bệnh ở cơ sở KCB tuyến xã thấp hơn tuyến trên rất nhiều, do đó những người đăng ký KCB ban đầu ở tuyến xã sẽ bị thiệt thòi hơn những người đăng ký KCB ban đầu ở tuyến cao hơn khi phải đi KCB; có nhiều loại thuốc chữa bệnh được sử dụng ở tuyến trên nhưng không được sử dụng ở tuyến thấp hơn, trong khi số lượng người tham gia BHYT đăng ký KCB ban đầu ở tuyến xã rất lớn; khi chuyển tuyến chuyên môn kỹ thuật (trừ các đối tượng được Quỹ BHYT thanh toán chi phí chuyển tuyến – số này không nhiều) thì người bệnh ở thành thị có chi phí chuyển tuyến thấp hơn rất nhiều so với người bệnh ở xa thành thị, xa các trung tâm lớn, có những trường hợp cấp cứu không chuyển kịp dẫn đến tử vong trên đường vận chuyển, vì có những cơ sở KCB tuyến tỉnh (như các tỉnh Tây nguyên…) cách xa cơ sở KCB tuyến Trung ương (như Thành phố Hồ Chí Minh hay Đà Nẵng) hàng trăm km (có tỉnh cách xa 500km – 600 km, đường sá đi lại khó khăn như Gia Lai, Kon Tum). Ở Gia Lai có những xã cách xa trung tâm huyện 30km đến 40km, có huyện cách Trung tâm tỉnh lỵ trên 100km, nên có nhiều người bệnh do nhiều nguyên nhân khác nhau (nguyên nhân về kinh tế eo hẹp là cơ bản) đã không đủ điều kiện để chuyển tuyến chuyên môn kỹ thuật cao hơn, trong khi tỷ lệ đóng BHYT là như nhau.

Một vấn đề mà dư luận xã hội đang phản ảnh là việc giá thuốc chữa bệnh đấu thầu vào các cơ sở KCB cao hơn giá thị trường; giá trúng thầu thuốc chữa bệnh ở các cơ sở KCB khác nhau cũng có sự chênh lệch, làm ảnh hưởng đến người bệnh và sự an toàn của Quỹ BHYT.

Để đảm bảo quyền lợi của người tham gia BHYT ở khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, rất cần có chính sách ưu tiên nhất định của Đảng và Nhà nước, các giải pháp đồng bộ và trách nhiệm cao hơn nữa của các cấp, các ngành trong công tác chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.