Những năm qua, việc giải quyết tình trạng chậm, nợ BHXH đã có những chuyển biến theo hướng tích cực, nhất là từ khi ngành BHXH được giao chức năng thanh tra chuyên ngành đóng BHXH. Tuy nhiên, tình trạng nợ BHXH trong các DN phá sản, giải thể, mất tích, có chủ là người nước ngoài bỏ trốn vẫn chưa có hướng xử lý. Trao đổi với phóng viên Báo BHXH, ông Bùi Sỹ Lợi- Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cho biết:

- Theo Báo cáo của Chính phủ tại Kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XIV, tính đến hết tháng 10/2018, tổng số tiền nợ BHXH, BHYT của gần 60.000 NLĐ tại các DN giải thể, phá sản, chấm dứt hoạt động, đang chờ phá sản hoặc có chủ là người nước ngoài bỏ trốn… đã lên tới hơn 1.000 tỉ đồng. Pháp luật đã có quy định cho phép các DN đóng BHXH để giải quyết quyền lợi cho NLĐ đủ điều kiện nghỉ hưu, thôi việc hoặc chuyển đơn vị khác; quy định về ưu tiên giải quyết các khoản nợ BHXH, BHYT khi DN giải thể, phá sản, chấm dứt hoạt động. Song đối với trường hợp chủ bỏ trốn hoặc các DN giải thể, phá sản, chấm dứt hoạt động mà sau khi thanh lý tài sản không còn đủ tiền trả nợ BHXH thì chưa có quy định giải quyết quyền lợi cho NLĐ.

Điều đáng nói, tình trạng chủ DN, đặc biệt là DN FDI bỏ trốn và không trả lương cho NLĐ diễn ra từ vài năm trước đây. Số tiền nợ BHXH của những DN phá sản hay chủ SDLĐ bỏ trốn khiến nhiều NLĐ lâm vào cảnh bế tắc như người đã quá tuổi nghỉ hưu nhưng vẫn chưa được giải quyết hưởng chế độ do không có sổ BHXH, khi ốm đau không có thẻ BHYT đi KCB…

* PV: Thực tế trên cho thấy, chúng ta đang gặp khó khăn trong việc bảo đảm quyền lợi cho NLĐ tại những DN này, nhất là quyền lợi về BHXH, BHYT. Vậy đâu là nguyên nhân, thưa ông?

- Ông Bùi Sỹ Lợi: Tôi cho rằng, do nhiều nguyên nhân nên việc bảo đảm quyền lợi tại các DN này vẫn gặp khó khăn. Trước tiên, đối với trường hợp DN phá sản, quy định pháp luật về phá sản DN quá phức tạp, kéo dài; Luật Phá sản chưa có quy định về thủ tục giải quyết án phá sản trong trường hợp vắng mặt người đại diện hợp pháp của DN.

Đối với DN có chủ bỏ trốn thì Luật DN chưa có quy định về DN có chủ bỏ trốn; chưa có quy định về quy trình giải quyết các vấn đề liên quan đến tình trạng DN có chủ bỏ trốn. Chế tài xử lý đối với các chủ DN không chịu chấp hành các quy định về giải thể, phá sản chưa đủ tính răn đe.

Tiếp đến, về xử lý tài sản của DN phá sản, có chủ bỏ trốn, Luật Đầu tư không quy định xử lý tài sản của DN ngừng hoạt động do vắng chủ. Trong khi đó, Luật Phá sản 2014 quy định, đối với các khoản nợ có bảo đảm được xác lập trước khi Tòa án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản thì được thanh toán bằng tài sản bảo đảm đó; tiền lương, tiền BHXH mà DN còn nợ của NLĐ phải chi trả sau, bằng các tài sản còn lại của DN.

Ngoài ra, còn các nguyên nhân khác như: Tòa án không thụ lý các vụ khởi kiện DN trốn đóng, chậm đóng, chiếm đoạt tiền đóng BHXH của NLĐ vì lý do Tòa không có trách nhiệm giải quyết hành vi vi phạm pháp luật về BHXH; Tòa án không thụ lý tranh chấp lao động tập thể dẫn đến việc Công đoàn phải khởi kiện nhiều vụ tranh chấp lao động cá nhân nên mất nhiều thời gian và công sức; chưa có hướng dẫn thực hiện việc khởi tố hình sự đối với tội trốn đóng, chậm đóng, chiếm đoạt tiền đóng BHXH của NLĐ; ngân sách của Công đoàn còn hạn chế nên hoạt động hỗ trợ, chăm lo NLĐ tại các DN phá sản, chủ bỏ trốn còn ở mức thấp...

* Khoản 7 Điều 10 Luật BHXH 2014 quy định Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH có trách nhiệm trình Chính phủ quyết định biện pháp xử lý trong trường hợp cần thiết để bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng về BHXH của NLĐ. Vì sao Luật BHXH 2014 có hiệu lực đã gần 4 năm nhưng đến nay quy định này vẫn chưa được thực hiện, thưa ông?

- Thực hiện quy định tại Khoản 7 Điều 10 Luật BHXH, Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương đã triển khai nhiều biện pháp để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ. Cụ thể, cho phép các DN đang gặp khó khăn còn chậm đóng tiền BHXH, BH thất nghiệp được tách đóng riêng cho từng NLĐ để kịp thời giải quyết quyền lợi cho NLĐ đủ điều kiện hưởng các chế độ BHXH (ốm đau, thai sản, TNLĐ-BNN, hưu trí và tử tuất) hoặc ghi nhận quá trình đóng BHXH cho NLĐ chấm dứt HĐLĐ, HĐ làm việc để kịp thời được giải quyết chế độ thất nghiệp hoặc tiếp tục tham gia BHXH tại các đơn vị mới.

Cùng với đó, Thủ tướng Chính phủ cũng ban hành Chỉ thị số 05/CT-TTg ngày 2/4/2015 về tăng cường thực hiện chính sách BHXH, BHYT; Chỉ thị số 34/CT-TTg ngày 26/12/2016 về tăng cường thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp phát triển đối tượng tham gia BHXH; kiến nghị Quốc hội bổ sung tội trốn đóng BHXH, BH thất nghiệp trong Bộ luật Hình sự 2015. Ngoài ra, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ LĐ-TB&XH có nhiều văn bản gửi Tổng LĐLĐ Việt Nam, BHXH Việt Nam và UBND các tỉnh đề nghị đôn đốc, chỉ đạo triển khai thực hiện nghiêm các quy định của Luật BHXH, trong đó tập trung vào các giải pháp mở rộng diện bao phủ BHXH, tăng cường tính tuân thủ pháp luật, hạn chế tình trạng trốn đóng, chậm đóng BHXH…

Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn nhìn nhận, việc bảo đảm quyền lợi của NLĐ vẫn chưa được giải quyết triệt để trong trường hợp DN phá sản, rút giấy phép kinh doanh hoặc có chủ là người nước ngoài bỏ trốn. Do đó, Chính phủ đã giao Bộ LĐ-TB&XH chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan nghiên cứu, đề xuất các phương án bảo đảm quyền lợi cho NLĐ. Song, quá trình này còn gặp vướng mắc do Luật BHXH, Luật Việc làm và Luật NSNN cũng như thông lệ quốc tế đều không quy định nội dung chi tiết đối với trường hợp này nên vượt quá thẩm quyền của Chính phủ.

* Theo ông, chúng ta cần làm gì để đảm bảo quyền lợi NLĐ tại các DN phá sản, giải thể, có chủ bỏ trốn?

- Tôi cho rằng, để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ, Chính phủ cần phải tiếp tục chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tiếp tục thực hiện đồng bộ các giải pháp tăng cường tính tuân thủ pháp luật về BHXH, hạn chế tình trạng trốn đóng, chậm đóng BHXH, BH thất nghiệp. Đồng thời, BHXH Việt Nam tiếp tục xây dựng ứng dụng tra cứu thông tin về BHXH trên thiết bị di động, nhằm cung cấp kịp thời thông tin đóng, hưởng BHXH tới NLĐ.

NLĐ tại một DN có chủ bỏ trốn

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng, UBND các tỉnh cần vào cuộc ngăn chặn tình trạng DN nợ BHXH, trong đó cần chú trọng biện pháp mạnh như cảnh báo, răn đe, chuyển hồ sơ các vụ việc có dấu hiệu vi phạm sang cơ quan Công an để điều tra, khởi tố theo quy định của Bộ luật Hình sự hoặc tiến hành khởi kiện. Cùng với đó, Quốc hội giao Bộ Tư pháp rà soát các văn bản pháp luật về phá sản DN, xem xét sửa đổi, bổ sung để áp dụng thống nhất; tiến hành sơ kết việc thực hiện Nghị quyết 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu của tổ chức tín dụng và sửa đổi, bổ sung Nghị quyết theo hướng ưu tiên giải quyết nợ lương, trợ cấp thôi việc, BHXH, BHYT đối với NLĐ. TAND Tối cao sớm ban hành Nghị quyết hướng dẫn áp dụng tội chiếm đoạt tiền đóng BHXH của NLĐ, trốn đóng BHXH cho NLĐ theo Điều 216 Bộ luật Hình sự.

Mặt khác, BHXH Việt Nam cần thường xuyên tiến hành rà soát, thống kê cụ thể số NLĐ bị ảnh hưởng quyền lợi trong các DN phá sản, bị rút giấy phép kinh doanh, có chủ là người nước ngoài bỏ trốn để làm cơ sở cho việc nghiên cứu, đánh giá tác động toàn diện (tránh tạo ra tiền lệ để các DN khác lợi dụng tiếp tục trốn đóng). Từ đó, đề xuất trong quá trình sửa đổi Luật BHXH và các luật khác có liên quan; đồng bộ với các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu được nêu tại Nghị quyết 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH.

* Trân trọng cảm ơn ông!