Bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện là một trong các chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước, chính sách BHXH tự nguyện cùng với BHXH bắt buộc đã giải quyết kịp thời quyền lợi của người lao động tham gia BHXH theo quy định của pháp luật, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, thúc đẩy sự phát triển kinh tế theo hướng bền vững, ngày càng đưa con người trở thành trung tâm, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển.

Luật BHXH sửa đổi số 58/2014/QH13, có hiệu lực từ ngày 01/01/2016, quy định mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, không khống chế tuổi trần tham gia BHXH tự nguyện, người lao động từ đủ 60 tuổi trở lên đối với nam, 55 tuổi trở lên đối với nữ vẫn được tham gia BHXH tự nguyện; mức thu nhập lựa chọn làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn, cao nhất bằng 20 tháng lương cơ sở. Nghị định số 134/2015/NĐ-CP ngày 29/12/2015 của Chính phủ quy định chi tiết một số Điều của Luật BHXH năm 2014 quy định từ ngày 01/01/2018 trở đi người tham gia BHXH tự nguyện được nhà nước hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện tính trên mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn tại thời điểm đóng, cụ thể: mức hỗ trợ bằng 30% đối với người thuộc hộ nghèo, 25% đối với người thuộc hộ cận nghèo và 10% đối với các đối tượng khác, ngoài ra Luật năm 2014 khuyến khích các cơ quan, tổ chức, cá nhân hỗ trợ tiền đóng BHXH cho người tham gia BHXH tự nguyện.

Một quy định rất thuận lợi cho người tham gia BHXH tự nguyện, phương thức đóng hết sức linh hoạt, có thể đóng BHXH theo tháng, quý hoặc một năm một lần, ngoài ra còn được đóng một lần cho nhiều năm về sau với mức thấp hơn mức đóng hàng tháng nhưng không quá 05 năm một lần hoặc đóng một lần cho số năm còn thiếu tối đa 10 năm (120 tháng) với mức cao hơn mức đóng đóng hàng tháng để hưởng lương hưu đối với người đủ tuổi đời mà chưa đủ điều kiện về thời gian đóng BHXH. Trường hợp đã đủ tuổi đời hưởng lương hưu nhưng thời gian đóng BHXH còn thiếu trên 10 năm (trên 120 tháng) thì đăng ký đóng BHXH theo tháng, quý năm cho đến khi thời gian đóng BHXH còn thiếu không quá 120 tháng thì được đóng một lần cho số tháng còn thiều để được hưởng lương hưu, thời điểm hưởng lương hưu được tính từ tháng liền kề sau tháng người lao động đóng đủ số tiền còn thiếu. Điều này đã lý giải vì sao khá nhiều người tham gia BHXH bắt buộc đã đủ tuổi đời nhưng chưa đủ điều kiện về thời gian đóng BHXH (20 năm trở lên) được tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện để hưởng chế độ hưu trí. Trường hợp đã đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí nhưng tiếp tục đóng BHXH để được hưởng mức cao hơn (đối với người mà số năm đóng BHXH tự nguyện chưa đủ tỷ lệ % hưởng lương hưu ở mức tối đa – 75%), được hưởng lương hưu từ tháng liền kề sau tháng dừng đóng và có yêu cầu hưởng lương hưu.

Người tham gia BHXH tự nguyện dừng đóng để chuyển sang tham gia BHXH bắt buộc, hưởng BHXH một lần, bị chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết thì được hoàn trả một phần số tiền đóng trước đó (không bao gồm số tiền do nhà nước hỗ trợ - nếu có). Khi đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí, ngoài lương hưu, còn được cơ quan BHXH cấp thẻ BHYT (kinh phí cấp thẻ do quỹ BHXH đảm bảo), quyền lợi BHYT theo quy định của Luật BHYT và do quỹ BHYT đảm bảo.

Ngoài ra, người đang tham gia BHXH tự nguyện, đang bảo lưu thời gian đóng BHXH hoặc đang hưởng lương hưu khi không may bị từ trần, thân nhân được hưởng trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất một lần; trường hợp người tham gia BHXH tự nguyện mà trong đó có từ đủ 15 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên, khi từ trần thân nhân đủ điều kiện được hưởng chế độ tử tuất nhưng chính sách BHXH bắt buộc (trợ cấp mai táng, trợ cấp tuất một lần hoặc trợ cấp tuất hàng tháng). Trên thực tế, đã có những người cha, mẹ, vợ, chồng, con được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng hàng nhiều năm sau đến khi con hết tuổi lao động; vợ/chồng, bố/mẹ của họ qua đời. Quả thực, một khoản thu nhập không thể tốt hơn và một tấm thẻ BHYT để chăm sóc sức khỏe khi đau ốm lúc về già đã giải quyết được gánh nặng cho gia đình và xã hội, đặc biệt là vấn đề tài chính ep hẹp khi người lao động không còn đủ khả năng để tạo ra thu nhập! Điều đó càng khẳng định sự ưu việt các chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước ta.